صدای مودم کامپیوتر که نشان از تلاش برای اتصال به اینترنت داشت، برای نسل‌های قبل‌تر دیگر تبدیل به خاطره شده است و برای نسل جدید اصلا مفهومی ندارد. کسی باور نمی‌کند روزگاری، یک اتصال ساده و پایدار به اینترنت، آرزوی بزرگی بود. این روزها اولین چیزی که یک مهمان از صاحبخانه می‌پرسد، رمز WiFi است و اگر بشنویم خانه‌ای در شهری بزرگ، اینترنت ندارد، متعجب می‌شویم. اما نسل قبل‌تر برای رسیدن به این میوه شیرین، راه درازی را آمده است.
آغاز در دهه ۸۰
سال ۱۳۸۲ بود که در ادامه نوسازی ساختار ICT کشور، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی با گرفتن حق لیسانس یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانى، ایجاد خطوط ADSL را به ۱۳ شرکت «ندا» واگذار کرد. البته در همان ابتدای کار، دو شرکت انصراف خود را اعلام کردند و ۱۱ شرکت «آسیاتک، داتک، نداگستر صبا، شاتل، پارس آنلاین، پیشگامان توسعه ارتباطات کویر یزد، فن آوا، داده‌گستر عصر نوین، عصر انتقال داده‌ها، کارا امین و لایزر» به صورت جدی وارد بازار انتقال داده‌ها به عموم مردم شدند.
موضوع پروانه این ۱۱ شرکت، «برقراری ارتباط و انتقال داده‌ها به صورت باسیم یا بی‌سیم دائم یا موقت بین هر پایانه ثابت متصل به تجهیزات دارنده پروانه با پایانه‌های متصل به شبکه دارنده پروانه و سایر شبکه‌های انتقال داده‌ها در داخل کشور» بود. این پروانه که به نظر می‌رسید فارغ از فناوری واگذار شده، در سال‌های بعد موضوع چالش‌های بسیاری شد.
شرکت‌های PAP عملا کار خود را از سال ۸۳ آغاز کردند و کم کم وارد بازار شدند، اما دو چالش عمده بر سر راه خود داشتند. اولین چالش، فنی بود و دومی فرهنگی.
در بخش فنی، ارتباط شرکت‌های PAP با شرکت مخابرات ایران که عملا تمامی خطوط ارتباطی کشور را در اختیار داشت، خیلی زود محل بحث شد. شرکت‌های «ندا» معتقد بودند شرکت‌های مخابراتی استانی همکاری لازم را انجام نمی‌دهند و در مقابل، مخابرات همواره تاکید می‌کرد حداکثر همکاری را انجام داده است. این چالش زمانی شدت یافت که مخابرات خود وارد بازار اینترنت پرسرعت شد. از سوی دیگر، قدیمی بودن بخشی از تجهیزات مخابراتی نیز مشکلاتی را ایجاد می‌کرد.
اما موضوع فرهنگی نیز، چالش کمی نبود. اینکه مردم بدانند با اینترنت پرسرعت چه کارهایی می‌توان انجام داد، نیاز به فرهنگ‌سازی بسیاری داشت. کاری که شرکت‌های خصوصی به سختی می‌توانستند از عهده آن برآیند. البته این شرکت‌ها از همان ابتدا بر مهم‌ترین نقطه ضعف اتصال Dial-UP به اینترنت دست گذاشتند؛ اشغال نبودن تلفن ثابت.
فناوری ارتباط پرسرعت
DSL (Digital Subscriber Line) که می‌توان آن را خط اشتراک دیجیتال نامید، روشی برای اتصال به اینترنت با سرعت بالا و هزینه کمتر است. انواع مختلفی از DSL وجود دارد که امکان اتصال به اینترنت را با سرعت‌ها و امکانات مختلف مهیا می‌کنند، اما نوعی که بیشتر در کشورمان شناخته شده است Asymmetric-DSL یا ADSL یا DSL نامتقارن است.
در این روش، نیازی به ایجاد خط جدید نیست و با استفاده از پهنای باند استفاده نشده خط تلفن موجود، کار انتقال داده‌ها انجام می‌شود. این خطوط پرسرعت با نصب تجهیزاتی در مرکز تلفن کاربران و از سویی نصب مودم خاص در محل استقرار کاربر مورد استفاده قرار می‌گیرد. از ویژگی‌های این خطوط اشغال نشدن تلفن کاربر است که این روزها برای مشترکان امری عادی شده است. دسترسی به اینترنت پرسرعت تا ۴۰ برابر خطوط معمولی از دیگر مزایای این روش است.
اما این ۴۰ برابر شدن سرعت در شرایطی است که زیرساخت‌های مخابراتی امکان این کار را فراهم کنند و از سوی دیگر، محدودیت قانونی در این زمینه وجود نداشته باشد. محدودیتی که سال‌ها، مانع از توسعه اینترنت پرسرعت در ایران شد.
محدودیت و عقب‌ماندگی
شرکت‌های PAP تقریبا هنوز در آغاز راه خود بودند و همچنان درگیر رابطه با شرکت‌های مخابرات استانی که ناگهان دولت اعلام کرد کاربران خانگی نمی‌توانند پهنای باند بیش از ۱۲۸Kb داشته باشند. این در حالی است طبق استانداردهای بین المللی پهنای باند کمتر از ۵۱۲ کیلوبیت در ثانیه، اینترنت پرسرعت محسوب نمی‌شود. در همین حال، مجوز سازمان تنظیم مقررات مبنی بر اشتراک‌گذاری پهنای باند بین ۱۰ کاربر، سرعت را تا حد کمتر از اتصال Dial-UP پایین می‌آورد.
تقریبا همزمان با این تصمیم، شرکت مخابرات ایران از حالت دولتی به خصوصی تبدیل و خود وارد کارزار ارائه اینترنت پرسرعت شد. این در حالی است که تمامی خطوط ارتباطی درون استانی به مخابرات واگذار شده و عملا شرکت‌های PAP باید از رقیب خود درخواست همکاری کنند.
محدودیت دیگری که برای شرکت‌های PAP در آن سال‌ها ایجاد شد، عدم امکان استفاده از فناوری بی‌سیم برای انتقال داده‌ها بود. در صورتی که در پروانه شرکت‌های ندا «برقراری ارتباط و انتقال داده‌ها به صورت باسیم یا بی‌سیم..» قید شده بود، دولت وقت تنها اجازه انتقال داده‌ها به وسیله سیم را داد و چند شرکتی که وارد عرصه بی‌سیم شده بودند را نیز وادار به جمع‌آوری تجهیزات خود کرد. اینجا بود که برخی از شرکت‌های PAP با واگذار کردن مشتریان خود به دیگر شرکت‌ها، عطای کار در این زمینه را به لقایش بخشیدند و رفتند. شرکت «لایزر» بیش از ۸۰ درصد کاربرانش به «آسیاتک» و «فن آوا» منتقل کرد و عملا از این صنعت بیرون رفت. همچنین شرکت «کارا امین ارتباط» (وابسته به صنایع مخابراتی راه دور ایران و صنایع الکترونیک شیراز) نیز قبل‌تر، بازار اینترنت پرسرعت را رها کرده بود.
مجموعه این اتفاقات باعث شدند در حالی که براساس برنامه چهارم توسعه تا پایان سال ٨٨ (پایان این برنامه) باید تعداد پورت‌های فعال ADSL باید به ۵/١ میلیون پورت می‌رسید، در آن سال تنها ٩٠٠ هزار پورت فعال در کشور وجود داشت. بدین ترتیب برنامه چهارم در این زمینه تنها یک نهم میزان پیش‌بینی شده محقق شد.
جهش و تغییر
با آغاز به کار دولت یازدهم و تغییر سیاست‌ها در زمینه دسترسی خانگی به اینترنت پرسرعت و همچنین تلاش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای همگام ساختن شرکت مخابرات ایران با شرکت‌های PAP عملا فضای این حوزه به شکل چشمگیری تغییر یافت. از سوی دیگر به نظر می‌رسد که در این سال‌ها مردم با کارکردهای یک خط ADSL آشنا شده‌اند دیگر کسی داشتن اینترنت پرسرعت در خانه را امری تجملی ارزیابی نمی‌کند.
با این حال به نظر می‌رسید که با گذشت بیش از یک دهه از واگذاری پروانه PAP دیگر این شرکت‌ها نمی‌توانند پاسخگوی نیاز بازار باشند و در همین حال، فناوری ADSL تقریبا به پایان عمر خود رسیده است. به همین دلیل بود که وزارت ICT پروانه این شرکت‌ها را به FCP ارتقا داد. بر اساس این پروانه، شرکت‌های FCP می‌توانند در زمینه‌های مختلف ارتباطات ثابت فعالیت کرده و از فناوری‌های بی‌سیم نیز بهره ببرند. اکنون به نظر می‌رسد فناوری ADSL جای خود را به نسل‌های جدیدتری چون VDSL (Veryhigh bit-rate) می‌دهد و شرکت‌های فعال نیز خود را برای این مهاجرت آماده کرده‌اند.
اواخر سال ۹۳ بود که محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل شرکت آسیاتک، گفت: «پس از ورود سرویس‌های نسل ۳ و ۴ تلفن همراه پیش‌بینی می‌کنیم تا ۲ سال آینده درخواست ارتباطات اینترنتی مبتنی بر سیم حذف و ارتباطات ثابت بر رسانه تعاملی و تلویزیون اینترنتی متمرکز شود.»
او افزود: «با تغییر تکنولوژی و ارائه پروانه‌های جدید ارتباطات ثابت (FCP)، آینده احتمالی اپراتورهای ADSL حرکت به سمت اپراتورهای مجازی خواهد بود و احتمالاً تا سال ۹۴ و ۹۵ سرویس ADSL از قله می‌افتد و به سمت صفر شدن سرازیر می‌شود.»
آمارهایی که به صورت غیررسمی از روند نصب ADSL خانگی به گوش می‌رسد نیز موید این گفته است. با این حال، به دلیل برخی از محدودیت‌های فنی و قانونی همچنان مهاجرت به نسل‌های جدیدتر با کندی انجام می‌شود.
پیش به سوی آینده
براساس جدیدترین آمار منتشر شده در درگاه پایش جامعه اطلاعاتی که به سازمان فناوری اطلاعات وابسته است، آمار مشترکان اینترنت در ایران در جدول ۱ آمده است:
در سال ۲۰۱۶ تعداد کاربران اینترنت در سراسر جهان حدود ۵/۳ میلیارد بوده است، این میزان برابر با ۴۵ درصد جمعیت جهان است. از نظر جغرافیایی اکثر کاربران اینترنت در جنوب و شرق آسیا قرار دارند. فناوری‌های ثابت همچنان نقشی حیاتی در اتصال به اینترنت را بازی می‌کنند. بر اساس گزارش «وضعیت پهن باند در سال ۲۰۱۶» اتحادیه اروپا می‌گوید که تا پایان سال ۲۰۱۶ حدود ۸۸۴ میلیون مشترک پهن باند وجود داشته است و این آمار نسبت به سال قبل رشد ۸ درصدی داشته است. اما از سویی دیگر باید توجه داشت که تجهیزات فیبری در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته در حال افزایش است و ممکن است وضعیت DSL در آینده نه چندان دور مثل امروز نباشد.
با این حال نباید تصور کرد که فناوری باندپهن به طور کلی از دور خارج می‌شود؛ بلکه نمونه‌های جدیدتری از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی ITU در کل جهان بیش از ۴/۷ میلیارد مشترک اینترنت موبایل وجود دارد. این در حالی است که مشترکان اینترنت باند پهن موبایل نصف تعداد یاد شده هستند.
جداول ۲ و۳ نشان می‌دهند که استفاده از پهن باند ثابت در دنیا در حال افزایش است اما در همین حال هزینه اتصال، کمتر شده است.
آمارهای ITU نشان می‌دهند در قاره آفریقا و کشورهای کمتر توسعه یافته، ضریب نفوذ اینترنت پهن‌باند ثابت همچنان زیر یک درصد است و این در حالی است که این ضریب در چین رشد قابل توجهی در مقایسه با سایرکشورهای منطقه آسیا و اقیانوسیه داشته است. این ضریب تا پایان سال ۲۰۱۶ در این منطقه به بیش از ۱۰ درصد رسید.
همچنین آمارهای اتحادیه جهانی مخابرات نشان می‌دهند سرویس‌های پهن باند موبایلی نسبت به سرویس‌های پهن‌باند ثابت کشش مالی بالاتری دارند. تا پایان سال ۲۰۱۵ متوسط قیمت پهن باند موبایلی با ۵/۵ درصد درآمد سرانه مردم دنیا برابر بود.
متوسط قیمت یک طرح ساده پهن‌باند ثابت دو برابر بیشتر از متوسط قیمت یک طرح رقابتی پهن‌باند موبایلی است. در کشورهای کمتر توسعه‌یافته خدمات پهن‌باند ثابت به طور متوسط سه برابر گرانتر از سرویس‌های پهن‌باند موبایلی هستند.
قیمت پهن‌باند در سال ۲۰۱۵ از نظر برابری قدرت خرید (دلار):
از سوی دیگر، تفاوت قابل توجهی میان سرعت و ضریب نفوذ پهن باند ثابت در کشورهای مختلف وجود دارد. اوایل سال ۲۰۱۶ سه چهارم از مشترکان پهن‌باند ثابت در تبلیغات خود صحبت از سرعت ۱۰ مگابیت بر ثانیه و بالاتر از آن در کشورهای توسعه‌یافته می‌کردند. یک دوم مشترکان در کشورهای در حال توسعه نیز این‌گونه بودند. این در حالی است که در کشورهای کمتر توسعه یافته همچنان ضریب نفوذ پهن باند ثابت پایین است و تنها به ۷ درصد از مشترکان آن وعده سرعت بالای ۱۰ مگابیت بر ثانیه داده شده است.
از مجموع آنچه گفته شد و با توجه به بازار ایران که همچنان تشنه دریافت خدمات پایه است، می‌توان این طور برداشت کرد که فناوری DSL گرچه در سال‌های آینده تغییرات زیادی خواهد کرد اما همچنان به عنوان یکی از راه‌های مهم اتصال به اینترنت باقی مانده و بخش بزرگی از مشتریان و بازار این حوزه را به خود اختصاص می‌دهد.
منابع:
http://www.regardhost.com/news/13.php
http://www.dpi.ir/fa/news/3924/%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85%DB%8C-%DA%A9%D9%87-%D8%AF%DA%86%D8%A7%D8%B1%D8%B4-%D8%B4%D8%AF
http://mis.ito.gov.ir/web/guest/fava-development
http://article.tebyan.net/41435/ADSL-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-
http://itiran.com/d/49267
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13931213000897
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/04/08/785235/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AF%D9%88-%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D9%84%D8%BA%D9%88-%D8%B4%D8%AF
SosTech. ITU: la banda larga fissa costa più del doppio rispetto a quella mobile
*واحد تحقیق توسعه آسیاتک
  |
 |
 |
 |
 |
