رفتار سنتی اتکای صرف به شاخص کل بورس منجر به از دست رفتن برخی فرصت‌های مناسب سودآوری میشود. توزیع غیریکنواخت شرکت‌ها در بورس تهران سبب میشود شاخص کل عمدتا تحت‌تاثیر عملکرد برخی شرکت‌های بزرگ باشد.
آیا شاخص کل نماینده بورس تهران است؟ این سوالی است که بارها و بارها توسط کارشناسان و فعالان بازار سرمایه مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این بار اما، موضوع انحراف‌های احتمالی شاخص بورس به‌صورت آماری و دقیق بررسی شده است. بر این اساس، شاخص کل با شاخص کل هموزن مقایسه شده‌اند که نتایج جالبی را به دست می‌دهند. آرمین صادقی عدل، کارشناس مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران در یک بررسی جامع نشان می‌دهد در شاخص کل که وزن شرکت‌ها بر اساس ارزش بازار آنها تعیین میشود، نوعی عدم تقارن وجود دارد و در نتیجه نمی‌تواند معیار مناسبی برای روند بازار سهام کشورمان باشد. در محاسبه این شاخص ۱۷ شرکت از ۳۲۱ شرکت پذیرفته‌شده در بورس تهران، سهمی بیش از ۵۰ درصد ارزش بازار را دارند و در مقابل، ارزش بازار ۲۳۱ شرکت فقط ۱۰درصد از ارزش بازار را به خود اختصاص می‌دهند. این موضوع تاکید می‌کند روند شاخص کل بورس عموما متاثر از تعداد کمی از نمادها است و عمومیت بازار را نشان نمی‌دهد. به این ترتیب، بررسی‌ها نشان می‌دهد شاخص کل هموزن که در محاسبه آن نمادها اثرگذاری یکسانی فارغ از ارزش بازار خود دارند، از ابتدای سال ۹۳ (زمان انتشار) حدودا ۵/ ۳۳ درصد رشد را نشان می‌دهد، این در حالی است که شاخص کل بورس درهمین بازه‌‌زمانی کاهش ۱/ ۸ درصدی را تجربه کرده است. بنابراین، در مدت مزبور که بورس تا حدودی با رکود مواجه بوده است، فرصت‌های بسیار جذابی برای سرمایه‌گذاری وجود داشته‌اند که توانسته‌اند بازدهی مناسبی را عاید سهامداران خود کنند. این بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهند در فصل نخست سال جاری که شاخص بورس افت حدود ۵/ ۹ درصدی را به ثبت رساند، متوسط بازدهی ۱۷ شرکت(با ارزش بازار بیش از ۵۰ درصد)، منفی ۲/ ۱۰ درصد بوده است. این در حالی است که ۱۳۱ شرکت در بورس تهران در همین مدت بازدهی مثبتی داشته‌اند. در این میان، نمادهای مثبت مزبور فقط ۲۱ درصد از معاملات بورس را به خود اختصاص داده بودند که نشان از غفلت از برخی فرصت‌های جذاب سرمایه‌گذاری در بورس تهران دارد.
کارکرد شاخص
شاخص‌های بازار سرمایه به‌طور کلی از دو کارکرد نماگری و سرمایه‌گذاری برخوردارند. به‌عنوان یک نماگر، شاخص ابزاری مناسب برای توصیف عملکرد کلی بازار و شرایط حاکم بر آن است. در رویکرد سرمایه‌گذاری با انواع صندوق‌های شاخصی و ابزارهای مالی مبتنی بر شاخص همچون آتی و اختیار معامله شاخص رو به رو هستیم. در حال حاضر بورس‌ها به منظور پاسخگویی به نیاز سرمایه‌گذاران، شاخص‌های مختلفی با روش‌ها و معیارهای متفاوت طراحی و محاسبه می‌کنند. این نیازها هر چند از بعد نماگری مطرح میشود اما عمدتا اهداف سرمایه‌گذاری را در برمی‌گیرند. در تعیین ترکیب اوراق بهادار مشمول شاخص که عملا بیانگر رویکرد و استراتژی سرمایه‌گذاری آن است، گزینش و بازنگری اوراق بهادار و همچنین شیوه وزندهی اهمیت می‌یابند. یعنی اولا چه اوراقی در شاخص حضور داشته باشند و چگونه و در چه ادواری بازبینی شوند و دوم اینکه این اوراق با چه وزنی در پرتفوی شاخص قرار گیرند. شاخص‌های بازار سرمایه بر اساس روش وزندهی، به چهار گروه شاخص ارزش وزنی (value weighted)، قیمت وزنی (price weighted)، هموزن (equal weighted) و بی‌وزن (non weighted) تفکیک می‌شوند. شاخص ارزش وزنی نیز خود عموما به دو زیربخش وزن بر اساس ارزش بازار و وزن بر اساس سهام شناور تقسیم میشود. در بورس اوراق بهادار تهران، شاخص‌های ارزش وزنی و هموزن محاسبه می‌شوند. شاخص‌های ارزش وزنی در این بورس دارای قدمت نسبتا زیادی هستند و خود را به‌عنوان شاخص اصلی بازار شناسانده‌اند. شاخص‌های هموزن به تازگی و از ابتدای سال ۱۳۹۳ در بورس تهران محاسبه و منتشر می‌شوند.
شاخص کل ارزش وزنی
شاخص‌های ارزش وزنی بازار سرمایه با کمی تفاوت از الگوی لاسپیرز پیروی می‌کنند. در این روش ارزش بازاری یا ارزش سهام شناور معیار وزندهی هر شرکت قرار می‌گیرد. به این ترتیب اگر ارزش بازاری (یا سهام شناور آن، بسته به نوع شاخص) شرکتی دو برابر شرکت دیگر باشد، تاثیر آن در شاخص نیز دو برابر خواهد بود. دقت کنید در اینجا ارزش بازاری (یا ارزش سهام شناور) به‌عنوان وزن تاثیرگذار است نه تعداد سهام منتشره (یا تعداد سهام شناور). به عبارت دیگر اگر تعداد سهام منتشره شرکتی دو برابر شرکت دیگر باشد اما ارزش بازاری آن به دلیل تفاوت قیمت سهام با شرکت دیگری برابر باشد، هر دو وزن برابری (تاثیرگذاری یکسانی) در شاخص خواهند داشت.
شاخص کل هموزن
شاخص‌های هموزن بازار سرمایه، روند عمومی قیمت‌ها را به نمایش می‌گذارند. این روش اخیرا مورد توجه موسساتی همچون استاندارد‌اند پورز و کشورهایی نظیر انگلیس، کره، ترکیه و… قرار گرفته است. در این روش برخلاف روش ارزش وزنی، معیار وزندهی شرکت‌ها، ارزش بازاری آنها نبوده و وزن برابری در ابتدای هر دوره برای تمامی شرکت‌ها در نظر گرفته میشود. به بیان دیگر در محاسبه شاخص، ارزش ریالی برابری در ابتدای هر دوره برای تک‌تک شرکت‌های مشمول شاخص لحاظ میشود. به عبارت دیگر کل میزان سرمایه‌گذاری به‌طور مساوی بین شرکت‌های مشمول شاخص توزیع میشود. به این ترتیب حتی اگر ارزش بازاری شرکتی دو برابر ارزش بازاری شرکت دیگری باشد، تاثیر آن دو شرکت روی شاخص یکسان خواهد بود.
توزیع نامتقارن ارزش بازاری شرکت‌ها در بورس تهران
همانطور که می‌دانیم، بورس تهران دربردارنده شرکت‌هایی بسیار بزرگ و همچنین شرکت‌هایی متوسط و کوچک است. ۱۷ شرکت بزرگ بورس تهران، بیش از نیمی از کل ارزش بازار را در اختیار دارند. در شاخص ارزش وزنی، ارزش شرکت‌ها مبنای وزندهی در شاخص است و شرکت‌های بزرگ‌تر به میزان بیشتری شاخص را تحت تاثیر قرار می‌دهند و بسیاری از شرکت‌های کوچک تاثیر ناچیزی بر شاخص می‌گذارند. شاخص هموزن، وزن برابری برای هریک از شرکت‌ها قائل است و تاثیر هریک از شرکت‌های موجود در شاخص با یکدیگر برابر است و می‌تواند پاسخگوی نقدهای واردشده به شاخص ارزش وزنی باشد. نمودار شماره۱ توزیع نامتقارن ۳۲۱ شرکت پذیرفته‌شده در بورس تهران را نشان می‌دهد. ۵۰درصد از ارزش کل بورس تهران متعلق به ۱۷ شرکت است. همچنین ۲۳۱ شرکت، تنها ۱۰ درصد از ارزش بازار را به خود اختصاص داده‌اند. به این ترتیب در شاخص ارزش وزنی بورس اوراق بهادار تهران، ۱۷ شرکت بزرگ ۵ برابر ۲۳۱ شرکت کوچک روی شاخص تاثیر می‌گذارند.
از این‌رو شرکت‌های بزرگ به شرکت‌های شاخص‌ساز معروف شده‌اند و شاخص ارزش وزنی بورس اوراق بهادار تهران به شدت تحت تاثیر عملکرد شرکت‌های بزرگ است و تعداد زیادی از شرکت‌های کوچک تاثیری اندک روی شاخص ارزش وزنی دارند. این در حالی است که در شاخص هموزن، تاثیر بزرگترین شرکت حاضر در بورس اوراق بهادار تهران (صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با ۴/ ۸ درصد) و کوچک‌ترین شرکت (درخشان تهران با ۰۰۳/ ۰ درصد) با یکدیگر برابر است. به بیان دیگر در شاخص هموزن تاثیر این دو شرکت روی شاخص برابر است. (البته بایدتوجه داشت این برابری در ابتدای دوره‌های بازبینی است و چه بسا به دلیل روند صعودی شرکت‌های کوچک و روند نزولی شرکت‌های بزرگ، تاثیر شرکت‌های کوچک از شرکت‌های بزرگ بیشتر شود؛ اما به دلیل بازبینی در دوره‌های نسبتا کوتاه سه‌ماهه، نابرابری تاثیرگذاری شرکت‌ها، چندان زیاد نخواهد بود.) با توجه به توزیع نامتقارن شرکت‌ها از نظر ارزش بازار در بورس تهران، اگر بازدهی هر یک از ۱۷ شرکت بزرگ (از نظر ارزش بازار) در یک روز منفی ۵ درصد و بازدهی هر یک از ۳۰۴ شرکت باقیمانده مثبت ۵ درصد باشد، شاخص کل ارزش وزنی در آن روز تغییری نخواهد کرد. این در حالی است که با همین فرض، شاخص کل هموزن با افزایش ۴۷/ ۴ درصدی مواجه خواهد بود. (توجه کنید این محاسبات تقریبی و مربوط به تاریخ ۳۱/ ۰۳/ ۱۳۹۵ است.) به بیان دیگر شاخص ارزش وزنی نشانگر عملکرد شرکت‌های بزرگ و شاخص هموزن نشانگر عملکرد عموم بازار است و وضعیت کلی بازار را به مراتب بهتر از شاخص ارزش وزنی به نمایش می‌گذارد.
مقایسه شاخص کل ارزش وزنی و هموزن بورس اوراق بهادار تهران
شاخص‌های ارزش وزنی بورس تهران دارای قدمت نسبتا بالایی هستند، اما شاخص‌های هموزن این بورس از ابتدای سال ۱۳۹۳ محاسبه و منتشر شده‌اند. نمودار شماره۲ روند تغییرات شاخص کل ارزش وزنی و شاخص کل هموزن بورس اوراق بهادار تهران را از ابتدای سال ۱۳۹۳ تا پایان خردادماه سال ۱۳۹۵ با مبنای ۱۰,۰۰۰ نشان می‌دهد. در دوره مورد بررسی مجموعا ۵۴۳ روز معاملاتی وجود دارد که شاخص ارزش وزنی در ۵۲ درصد روزها با رشد به کار خود پایان داده است. در این مدت شاخص هموزن نیز ۵۲درصد روزها را با افزایش سپری کرده است. در این بازه زمانی انحراف معیار شاخص ارزش وزنی و هموزن به ترتیب ۶۹/ ۰ و ۶۶/ ۰ درصد بوده است. این اعداد و ارقام حاکی از ریسک کمتر شاخص کل هموزن نسبت به شاخص کل ارزش‌وزنی است. در جدول شماره۱ اطلاعات این دو شاخص از ابتدای سال ۱۳۹۳ تا پایان خردادماه سال ۱۳۹۵ به نمایش گذاشته شده است. همان گونه که مشاهده می‌کنید از ابتدای سال ۹۳ تا پایان بهار ۹۵ بازدهی شاخص هموزن ۶/ ۴۱ درصد بیش از شاخص ارزش‌وزنی بوده است.
بورس تهران در سال ۱۳۹۳
بورس تهران در سال ۱۳۹۳ در حالی به کار خود پایان داد که شاخص کل ارزش وزنی با ۲۱ درصد افت همراه بود. این اتفاق در حالی رخ داد که ۵/ ۵ درصد از این افت تنها مربوط به یک روز و آن هم در زمان بازگشایی نمادهای پالایشگاهی (با توجه به بالا بودن ارزش بازاری این نمادها) اتفاق افتاد. در این سال شاخص کل هموزن تنها با کاهش ۵/ ۱ درصدی همراه بود و در زمان بازگشایی نمادهای پالایشگاهی نیز تنها ۱/ ۱ درصد افت کرد. توجه کنید که شاخص کل هموزن بورس تهران در این سال تنها ۵/ ۱ درصد افت داشته در حالی که شاخص کل ارزش وزنی ۲۱درصد کاهش داشته است. سال ۱۳۹۳ با حضور ۳۱۴ شرکت پذیرفته‌شده در بورس تهران به پایان رسید. بازدهی هر یک از این شرکت‌ها با در نظر گرفتن افزایش سرمایه و تقسیم سود نقدی هر شرکت در سال ۱۳۹۳ توسط نگارنده محاسبه شده است. برای انجام این محاسبات از الگوی شاخص استفاده شده و به عبارت دیگر شاخص قیمت و بازده نقدی برای هر شرکت محاسبه شده است. در این سال میانگین ساده بازدهی شرکت‌ها منفی ۳/ ۱ درصد بود که ۱۱۷ شرکت با بازدهی مثبت (با میانگین ۸/ ۴۱ درصد و بیشترین بازدهی ۲۹۸ درصد) و ۱۹۷شرکت با بازدهی منفی (با میانگین منفی ۹/ ۲۲۶ درصد و کمترین بازدهی منفی ۷۴ درصد) به کار خود پایان دادند. این اعداد و ارقام حاکی از اختلاف بسیار بالای بازدهی میان شرکت‌های بورس تهران است. نکته جالب توجه نزدیکی شاخص کل هموزن و میانگین بازدهی کل شرکت‌های بورسی است که کاملا هم منطقی است. اختلاف جزئی بین این دو عدد نیز به دلیل بازبینی‌های سه ماهه در وزندهی شاخص هموزن است. بازدهی شاخص کل هموزن در تمامی دوره‌های سه ماهه سال ۱۳۹۳ بهتر از بازدهی شاخص کل ارزش وزنی است. به بیان دیگر در سال ۱۳۹۳ روند کلی شرکت‌های کوچک بورس به مراتب بهتر از شرکت‌های بزرگ بورسی بوده است.
بورس تهران در سال ۱۳۹۴
شاخص کل بورس سال ۱۳۹۴ را به دنبال توافق هسته‌ای لوزان با روندی افزایشی آغاز کرد، اما پس از آن و تا پایان فصل پاییز و قبل از توافق برجام روند کاهشی به خود گرفت. در فصل زمستان و با اجرایی شدن برجام، به یکباره شاخص جهشی کم‌نظیر را سپری کرد. تا سه ماه پایانی این سال شاخص کل ارزش وزنی و شاخص هموزن روندی نسبتا مشابه داشتند اما در فصل زمستان شاخص هموزن از شاخص ارزش وزنی سبقت گرفت و با بیش از ۳۵ درصد بازدهی در این سال، توانست ۷ واحد درصد بازدهی بیشتر از شاخص ارزش وزنی کسب کند.
در ابتدای سال گذشته، ۳۱۴ شرکت در بورس اوراق بهادار تهران وجود داشت که این تعداد با پذیرش ۶ شرکت دیگر، در پایان سال به ۳۲۰ شرکت رسید. در سال ۱۳۹۴، ۲۳۰ شرکت با بازدهی مثبت و تنها ۹۰ شرکت با زیان به کار خود پایان دادند. میانگین ساده بازدهی کل ۳۲۰ شرکت بورس تهران در این سال ۲/ ۳۱ درصد بوده است. میانگین بازدهی شرکت‌های با بازدهی مثبت برابر با ۱/ ۵۰ درصد و میانگین بازدهی شرکت‌های با بازدهی منفی برابر با منفی ۱/ ۱۷ درصد بوده است. در این سال کمترین بازدهی منفی ۵۷ درصد و بیشترین بازدهی ۷۷۵ درصد بوده است. نکته حائز اهمیت در سال ۱۳۹۴ بازدهی بیش از ۱۰۰ درصدی ۲۵ شرکت بورسی است. بازدهی شاخص کل ارزش وزنی و شاخص کل هموزن در سال ۱۳۹۴ به ترتیب برابر با ۳/ ۲۸ و ۴/ ۳۵ درصد بوده است.
بورس تهران در سال ۱۳۹۵
بورس تهران سه ماه نخست سال ۱۳۹۵ را متفاوت با سه ماه پایانی سال ۱۳۹۴ به پایان رساند. هرچند در این دوره شاخص هموزن افتی را تجربه نکرد، اما شاخص ارزش وزنی با افت ۵/ ۹ درصدی به کار خود پایان داد. در حال حاضر ۳۲۱ شرکت در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شده است. در سه ماه نخست سال جاری، ۱۳۱ شرکت با بازدهی مثبت و ۱۹۰ شرکت با بازدهی منفی به کار خود پایان دادند و میانگین بازدهی کل این شرکت‌ها ۲۵/ ۰ درصد بوده است. میانگین بازدهی ۱/ ۱۸درصد برای شرکت‌های با بازدهی مثبت و میانگین بازدهی منفی ۱/ ۱۲ درصدی برای شرکت‌های با بازدهی منفی است.
در این دوره سه ماهه، شاخص هموزن تقریبا بدون تغییر و به میانگین بازدهی کل شرکت‌های بورسی (۲۵/ ۰ درصد) بسیار نزدیک بوده است. به دلیل بازبینی‌های سه ماهه در وزندهی شاخص هموزن، درصد تغییرات این شاخص لزوما با میانگین بازدهی کل شرکت‌های بورسی برابر نیست، اما این دو عدد بسیار به هم نزدیک هستند.
در این بازه زمانی شرکت پتروشیمی خلیج‌فارس (بزرگترین شرکت بورسی با در اختیار داشتن ۴/ ۸ درصد از ارزش بازار)، ۲/ ۷ درصد افت داشته است. شرکت مخابرات ایران و شرکت ارتباطات سیار به ترتیب با ۴ و ۸/ ۳ درصد از ارزش بازار که در رتبه‌های بعدی از نظر ارزش بازاری هستند، به ترتیب ۳/ ۰ و ۹ درصد افت داشته‌اند. به همین ترتیب از ۱۷ شرکت بورسی که بیش از ۵۰ درصد از ارزش بازار را در اختیار دارند، ۱۶ شرکت با کاهش قیمت همراه بوده و تنها یک شرکت با افزایش قیمت همراه بوده است. میانگین بازدهی این ۱۷ شرکت در بازه زمانی مذکور منفی۲/ ۱۰ درصد بوده است. این عدد حاکی از افت قیمت شرکت‌های بزرگ بورس اوراق بهادار تهران نسبت به عموم شرکت‌های بورسی است.
بورس تهران در حالی فصل بهار را به پایان رساند که تمرکز معاملات بازار بر تعداد اندکی از ۳۲۱ شرکت پذیرفته‌شده در بورس تهران معطوف شده بود، به طوری که نیمی از ارزش معاملات این فصل تنها به ۱۶ شرکت اختصاص یافته بود. جدول شماره ۴ درصد ارزش معاملات، بازدهی و گردش معاملات ارزشی شناور آزاد سه ماهه (گردش شناوری با تقسیم ارزش معاملات بر ارزش سهام شناور آزاد شرکت‌ها محاسبه شده است) این شرکت‌ها را به نمایش گذاشته است. گردش شناوری شرکت‌های مذکور در این بازه زمانی جالب توجه است به‌طوری که نیمی از این شرکت‌ها، گردش شناوری بالای ۱۰۰ درصد داشته‌اند. به بیان دیگر تعداد سهام شناور آنها در بازه مذکور، بیش از یک بار معامله شده است. شرکت سرمایه‌گذاری سایپا (بازدهی منفی ۸/ ۹درصد) با گردش شناوری ۲۳۹ درصدی، بیشترین گردش شناوری میان ۱۶ شرکت را از آن خود کرده است. میانگین گردش شناوری این شرکت‌ها ۹۹ درصد بوده است.
همانطور که گفته شد، ۱۳۱ شرکت بورس تهران در سه ماه نخست سال ۹۵ بازدهی مثبتی داشتند که البته با بی‌توجهی سرمایه‌گذاران مواجه بوده و تنها ۲۱ درصد از معاملات بازار را از آن خود کرده بودند. در مقابل ۱۹۰ شرکت در این بازه بازدهی منفی داشتند که ۱۶ شرکت از این جمع ۵۰ درصد از ارزش معاملات را به خود اختصاص داده بودند و به‌طور متوسط سهام شناور آنها در بازه سه‌ماهه ۹۹ درصد گردش داشته است. دامنه زیان ۱۶ شرکت یادشده از منفی ۳/ ۳ تا منفی ۹/ ۴۳درصد و میانگین آن منفی ۵/ ۲۳ درصد بوده است. با توجه به آنکه شرکت‌های با بازده مثبت عموما از جمله شرکت‌های بزرگ بورس تهران به‌شمار نمی‌روند، پرسشی که می‌تواند ذهن سرمایه‌گذاران را به خود مشغول کند این است که آیا اصولا امکان سرمایه‌گذاری در این ۱۳۱ شرکت مهربان بورس در این بازه زمانی وجود داشته است؟
همانطور که در سطور پیشین اشاره شد، گردش شناوری شرکت‌هایی که نیمی از ارزش معاملات را در بازه زمانی مذکور از آن خود کرده‌اند و همگی بازدهی منفی داشتند به‌طور متوسط نزدیک به ۱۰۰ درصد سهام شناور آنها بوده است. در این میان گردش شناوری شرکت‌هایی همچون سرمایه‌گذاری سایپا با ۲۳۹ درصد، ایران‌خودرو دیزل با ۱۷۱ درصد، سایپا دیزل با ۱۶۹ درصد، صنایع آذرآب با ۱۶۱درصد و چند شرکت دیگر با گردش شناوری بالای ۱۰۰درصد که همگی نیز بازدهی منفی بالایی داشته‌اند، خودنمایی می‌کند. این آمار نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران بیشترین توجه خود را بر شرکت‌هایی متمرکز کرده‌اند که عملکرد مناسبی نداشتند و از شرکت‌های کوچک‌تر که بازدهی مثبتی به سهامداران خود ارزانی کرده‌اند، چشم پوشیده‌اند. گردش ۲۹ درصدی سهام شناور شرکت‌های با بازدهی مثبت نسبت به میانگین گردش شناور شرکت‌های با بیشترین ارزش معاملات (متوسط نزدیک به ۱۰۰ درصد) قابل تامل است. اگر فرض کنیم شرکت‌های با بازدهی مثبت در بازه زمانی سه ماهه به میزان ۵۰ درصد شناور خود گردش داشتند، می‌توانستند ۵۰هزار و ۷۹۵ میلیارد ریال از کل ارزش معاملات را در برگیرند.
به عبارت دیگر ۲۰ هزار و ۸۷۵ میلیارد ریال ارزش معاملات فعلی که در نمادهای با بازدهی منفی صورت گرفته است، می‌توانست در این شرکت‌ها معامله شود و ارزش معاملات در شرکت‌های با بازدهی منفی به ۹۰هزار و ۵۶ میلیارد ریال کاهش یابد. اگر گردش شناوری این شرکت‌ها همچون متوسط گردش سهام شناور ۱۶ شرکتی بود که نیمی از معاملات را دربرداشتند (متوسط ۱۰۰درصد)، ارزش معاملات در شرکت‌های با بازدهی مثبت می‌توانست با افزایش ۷۱هزار و۶۷۰ میلیارد ریالی مواجه شده و به رقم ۱۰۱ هزار و۵۹۰ میلیارد ریال برسد که در این صورت ارزش معاملات در شرکت‌های با بازدهی منفی کاهش می‌یافت و به ۳۹هزار و۲۶۱ میلیارد ریال می‌رسید. با توجه به آمار ارائه شده در این بخش، می‌توان دریافت که شرکت‌های با بازدهی مثبت در بازه زمانی مذکور از قابلیت سرمایه‌گذاری برخوردار بودند.
منبع: دنیای اقتصاد
  |
 |
 |
 |
 |
 |
