چرا طرح کیف پول الکترونیک در ایران توفیقی نداشت؟

چرا طرح کیف پول الکترونیک در ایران پا نگرفته است این سؤالی است که ذهن بسیاری از کارشناسان فناوری را به خود مشغول داشته است.
عواملی مثل: شفاف نبودن برنامه ها، فقدان استاندارد و قوانین ناظر بر اکوسیستم خدمات پرداخت کیف پول محور، حمایت نکردن بانک مرکزی، نبود فرهنگ‌سازی برای تغییر رفتار شهروندان از مهم‌ترین دلایل توسعه نیافتن کیف پول الکترونیکی در کشور است. کارشناسان حوزه فناوری با بیان مطالب فوق راهکار توسعه کیف پول الکترونیکی را بررسی کردند.
ناآشنایی شهروندان با کیف پول الکترونیکی
کیف پول الکترونیک در زمره مفاهیم و خدماتی است که اصالتاً از دل فناوری رشد پیدا کرده و برخلاف بسیاری از حوزه‏‌های نوین، فناوری کیف پول الکترونیک نه به عنوان یک عامل تسهیل‏‌گر یا توانمندساز که به عنوان یک بستر، نقش ستون فقرات ارائه خدمات این‌چنینی را ایفا می‏کند. ستون فقراتی که از مهره‏‌های متعددی همچون کیف پول الکترونیک (کارت هوشمند)، پایانه‌‏ها و درگاه‏‌های شارژ و کسر، زیرساخت‏ها و بسترهای ارتباطی و اتصالی انتقال داده، سامانه‏ها و نرم‌‏افزارهای مدیریت تراکنش‏‌های الکترونیکی و… تشکیل شده است. اما چرا کیف پول الکترونیکی در کشور ما آن‌گونه که باید توسعه نیافته است؟ چه موانع و مشکلاتی در مسیر توسعه کیف پول الکترونیکی وجود دارد که هنوز شاهد توسعه نیافتن آن در جامعه هستیم؟
حسام مقصودلو، مدیرعامل یکی از شرکت‌های فعال در زمینه کیف پول الکترونیکی (شرکت اتیک زیرمجموعه شرکت فناپ) در این باره به «ایران» می‌گوید: شاید بتوان یکی از اصلی‏‌ترین موانع فراروی توسعه نیافتن و ترویج مناسب کیف پول در کشور را در حمایت نکردن یا اقدام جدی از سوی بانک مرکزی جست‌و‌جو کرد، چرا که با‌وجود طرح اولیه موضوع کیف پول الکترونیک از سوی بانک مرکزی، ابهام جدی از حیث برنامه‏‌ها و اقدام‌های آتی این نهاد و نوع نگاه مجموعه حاکمیتی در این خصوص به چشم می‏‌خورد.
وی می‌افزاید: یکی دیگر از چالش‌های اساسی در این باره، موضوع فرهنگ‏‌سازی و تغییر رفتار شهروندان و مخاطبان بالقوه کیف پول الکترونیک نهفته است.
افرادی که تا پیش از این به استفاده از پول نقد (اعم از سکه و اسکناس) برای معاملات روزمره خود عادت داشتند، در یک دوره زمانی باید این عادت خود را کنار گذاشته و به استفاده از کیف پول الکترونیکی روی بیاورند که همین امر افزایش ضریب نفوذ و سرعت پذیرش این فناوری را موجب می شود.
مهرداد خطیبی مدیر عامل کیف پول الکترونیکی اپراتور اول (شرکت جیرینگ) نیز در این باره می‌گوید: بزرگترین موانع در مسیر توسعه استفاده از کیف پول، فقدان استاندارد و قوانین ناظر بر اکوسیستم خدمات پرداخت کیف پول محور، لزوم فرهنگ‌سازی وسیع و ائتلاف نداشتن اپراتورها در ارائه کیف پول واحد است.
اما برای رفع موانع و مشکلات و استفاده وسیع از این کیف چه راهکار هایی باید اندیشیده شود؟ حسام مقصودلو مدیرعامل یک شرکت فعال در زمینه کیف پول الکترونیکی معتقد است شفاف‌‏سازی قوانین و مقررات و ترسیم چشم‌‏انداز و فضای آینده کسب ‏وکارهای مبتنی بر پرداخت‌‏های خردالکترونیک، تأکید و ترویج استفاده از کیف پول الکترونیک به سبب همه مزایا و منافعی که برای فرد و جامعه در پی دارد و در کنار این موارد، حمایت از حرکت‏‌ها و اقدام‌های فناورانه و نوآورانه شرکت‌های فعال در این حوزه از اهمیت بالایی برای دستیابی به این هدف برخوردار است.

کیف پولی با کاربردی فراتر از پرداخت خرد
اما کیف پول الکترونیکی چیست؟ و چه کاربردهایی دارد؟ حسام مقصودلو در این باره به «ایران» می‌گوید: کارت هوشمند به عنوان ابزار پرداخت الکترونیک است که از آن در پرداخت‏های خرد روزمره (که عمدتاً در مبالغ اندک ولی در تعداد زیاد انجام می‌شوند) استفاده می‌شود. در واقع این ابزار به دارندگان آن امکان می‌دهد تا بدون وارد کردن رمز عبور و نام کاربری و صرفاً با نزدیک کردن کارت خود به دستگاه پذیرنده مجهز به پذیرش کیف پول الکترونیک، نسبت به پرداخت سریع و بدون دردسر مبلغ تراکنش‌های خرد به صورت الکترونیکی اقدام کند.
مقصودلو می‌افزاید: در شرکت ما نیز سرویس‌‏های جدید و متعددی در حوزه پرداخت خرد الکترونیک و تسری آن به حوزه‏‌هایی فراتر از حمل و نقل نظیر پرداخت الکترونیک وجه نان، پرداخت الکترونیک وجوه در سوپرمارکت‏ها و صنوف مشابه، بوفه مدارس، صدقات و… تعریف شده است.
مهرداد خطیبی مدیرعامل شرکت فعال در پول الکترونیکی همراه اول نیز با بیان اینکه کیف پول الکترونیک، یک حساب کاربری با نام آفلاین از شبکه بانکی با قابلیت شارژ از طریق کارت بانکی است که با هدف ارائه خدمات مالی و پرداخت خرد در دو دسته Chip Money و Net Money ارائه می‌شود، می‌گوید: انتقال و نگهداری پول الکترونیک، بسیار راحت تر از پول فیزیکی است بنابراین خرید و فروش الکترونیکی و تجارت الکترونیک و همراه از شکل قدیمی خود، راحت‌تر، سریع‌تر‌ و امن‌تر است.
خطیبی با اعلام اینکه در اسفند سال ۸۹ شرکت ارتباطات سیار ایران (همراه اول) به منظور ارائه خدمات مالی و پرداخت همراه به مشترکان خود اقدام به تأسیس شرکت پرداخت اول (جیرینگ) کرده، می‌گوید: هدف این شرکت ارائه خدمات مالی و پرداخت بر بستر تلفن همراه، خدمات مالی غیرحضوری با مشارکت بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری، پرداخت مبتنی بر کارت بانکی با مشارکت شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت، پرداخت مبتنی بر کیف پول به جامعه فاقد حساب بانکی و همچنین برای پرداخت خرد است به عبارتی کیف پول همراه در حال حاضر برای فروش خدمات و محصولات اپراتوری، جمع‌آوری وجوه و به عنوان ابزاری برای پرداخت امن از درگاه پرداخت موبایلی استفاده می‌شود.
خطیبی می‌افزاید: همچنین از کیف پول الکترونیک می‌توان برای خرید شارژ سیم‌کارت‌های اعتباری، پرداخت قبوض، انتقال وجه و پرداخت هزینه‌های حمل و نقل عمومی (مترو، اتوبوس، تاکسی و…)، خدمات پارک و پارکینگ (پارکومترها)، ترمینال‌ها، سینما، مراکز خرید، کتابخانه‌ها و مراکز خرید خرد (دکه‌های روزنامه فروشی، سوپر مارکت‌ها، نانوایی‌ها و…) و همچنین به عنوان ابزاری با قابلیت ذخیره‌سازی اطلاعات و امتیازدهی، بن‌کارت‌های سازمانی و کارت تخفیف استفاده کرد.
ولی آیا به‌جز پرداخت‌های خرد، کیف پول الکترونیکی کاربردهای دیگری نیز دارد ؟ حسام مقصودی دراین باره می‌گوید: این کیف دارای پتانسیل ارائه و عرضه خدمات دیگری همچون کارت شناسایی و تردد (اعم از کارت‏های هوشمند ملی و کارت سلامت و… یا کارت‏های سازمانی و دانشجویی و دانش‌‏آموزی)، کارت تخفیف، بن‏‌کارت،کارت بلیت الکترونیک و سایر موارد مشابه برخوردار است و متناسب با هر یک از این امکانات، خدمات و قابلیت‏های گسترده‌‏ای از آن را می‏توان به کار گرفت. خطیبی مدیر عامل کیف پول الکترونیکی اپراتور اول نیز معتقد است با توجه به‌سرعت و امنیت خدمات پرداخت الکترونیک، از کیف پول می‌توان به عنوان بستر جمع‌آوری وجوه از طریق شبکه توزیع مویرگی و پرداخت درلحظه کارمزد، حق السهم هر یک از لایه‎های شبکه توزیع استفاده کرد. همچنین با گسترش خدمات پرداخت از راه نزدیک (NFC)، علاوه بر پرداخت هزینه بلیت، امکان خرید از فروشگاه‌های فیزیکی با سرعت و امنیت بالا وجود دارد. کیف پول الکترونیک برای تسهیل، تسریع و ارتقای امنیت پرداخت هزینه خریدهای اینترنتی در قالب درگاه پرداخت (MIPG) نیز کاربرد دارد.

سرعت و امنیت از مزایای کیف پول الکترونیکی
به هر حال هر تکنولوژی دارای مزایا و معایبی است اما معایب و مزایای کیف پول الکترونیکی چیست؟ حسام مقصودلو معتقد است سرعت در پرداخت وجوه خرد، حذف پول خرد و مشکلات ناشی از کمبود آن، کاهش دغدغه‌‏ها و تنش‏‌های خفیف بین طرفین معاملات خرد، افزایش سطح بهداشت جامعه به سبب حذف پول و آلودگی‌های ناشی از آن از زندگی روزمره افراد، کاهش هزینه‏های چاپ اسکناس و ضرب سکه، کاهش بار وارده بر شبکه بانکی به سبب برون خط (آفلاین) بودن تراکنش‌‏ها، کاهش هزینه‏های کارمزد و به تبع آن کاهش هزینه‏های پول و… در زمره مزایای این ابزار پرداخت محسوب می‏شوند. مهرداد خطیبی نیز معتقد است کاهش لزوم استفاده از پول‌ نقد و در نتیجه امکان گردش پول در چرخه‌های اقتصادی، همچنین نیاز نداشتن به همراه داشتن پول فیزیکی درکنار سرعت، امنیت و سهولت استفاده از این کیف پول، برخی از مزایای کیف پول الکترونیکی هستند.
در عین حال مقصودلو در ارتباط با معایب کیف پول الکترونیکی نیز می‌گوید: اصلی‌‏ترین عیب را در بی‏‌نام بودن اغلب کارت‏های کیف پول الکترونیک و دست نیافتن مجدد به وجه شارژ درون آن در صورت گم‏شدن کارت است که البته این ایراد به پول فیزیکی نیز وارد است و برای رفع آن، امکان شخصی‏‌سازی کیف پول الکترونیک نیز وجود خواهد داشت.
خطیبی نیز معتقد است برخی از معایب کیف پول الکترونیکی عبارتند از: محدودیت استفاده به عنوان ابزار خرید در برخی از پذیرنده‌ها، نبود یکپارچگی کیف پول‌ها و ترمینال‌های پذیرنده به همراه امکان مصرف در اکوسیستم‌های بسته.گفتنی است در این گزارش، به سراغ دو اپراتور دیگر یعنی رایتل و ایرانسل نیز رفتیم که مجید صدری مدیرعامل رایتل ضمن عذرخواهی اعلام کرد که فعلاً رایتل قصد ندارد در این باره برنامه‌های خود را بگوید و آن را به آینده موکول کرده است.
از سوی دیگر تا آخرین لحظه منتظر پاسخ اپراتور دوم (ایرانسل) ماندیم ولی متأسفانه اطلاعاتی درباره فعالیت کیف پول الکترونیکی دریافت نکردیم.نظر به اینکه بحث وجود پول خرد در کشور بخصوص در تاکسی‌ها به معضل بزرگی برای شهروندان تبدیل شده، امید است که مسئولان امر به گسترش این ابزار الکترونیکی توجه کرده و زمینه توسعه آن را برای سهل الوصول شدن پرداخت‌های خرد در کشور فراهم کنند.

منبع: ایران