افزایش ارزش دلار را باید روی دیگر سکه کاهش ارزش ریال تلقی کرد. در حالی که بانک مرکزی به دنبال طرحی غیر اقتصادی برای پدیده‌ای است که اساساً توضیح اقتصادی دارد. ماهیت ریال به عنوان ارزی بی ثبات نوسانات بازار این روزهای ارز را رقم میزند و در نتیجه با کنترل دستوری یک بازاری مانند بازار ارز تنها به ایجاد بازار قاچاق در این حوزه دست خواهیم زد.
طرحی که پیش از این بانک مرکزی کشور خبر از آماده سازی آن داده است، به تدریج شفاف سازی می‌شود و جزئیات بیشتری از آن مشخص می‌شود. طرحی که بر اساس آن قرار است خرید و فروش دلار خارج از سامانه رسمی ممنوع شده و همچنین احتکار دلار و ارز به دلیل سفته بازی و سود جویی عملی مجرمانه تلقی شود.
بر اساس این طرح قرار است میزان ارز مورد نیاز هر کس بر اساس ماهیت تقاضا در سامانه ارزی رسمی به ثبت رسیده و متقاضی بر اساس نوع تقاضای خود اقدام به دریافت میزانی مشخص شده ارز از صرافی مجاز یا بانک‌ها کند.
وضعیت این روزهای ارزی در کشور، بانک مرکزی، دولت و مجلس را به این نتیجه رسانده است که چاره‌ای جز راه حل‌های دستوری و نظارتی شدید برای کنترل بازار ارز وجود ندارد. راه حل‌هایی که البته شاید در کوتاه مدت برای کنترل بازار مفید واقع شوند و بتوانند بخشی از نوسانات بهای ارز را که به شدت این روزها اقتصاد کشور را دچار مشکل کرده خنثی سازند، اما از آنجایی که از مبنایی اقتصادی برخوردار نیستند، در نهایت منجر به وارد شدن زیان‌های جبران ناپذیری بر اقتصاد کشور در بلند مدت خواهند شد.
نکته در اینجا است که ارز هر کشوری بسته به چند عامل ارزش خود را پیدا می‌کند. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از ثبات اقتصادی و سیاسی از یک سو و میزان عرضه و تقاضا ارز از سوی دیگر. بر همین مبنا است که اصولاً امروزه ارز بی ثبات (Soft Currency) از ارز با ثبات (Hard Currency) تمیز داده می‌شود.
بنا به تعریف ارز باثبات معمولاً ارزی است که مربوط به کشوری صنعتی در سطوح بالا، و با ثبات قوی است که در سطحی وسیع در مبادلات جهانی مورد استفاده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع از ارز ثبات نسبی در کوتاه مدت و همچنین قابلیت نقد شوندگی بالای آن است.
از سویی ارز بی ثبات ارزی است که در برابر بی ثباتی‌های اقتصادی و سیاسی به شدت دچار نوسان است و بر این مبنا تقریباً ارز کلیه کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه به عنوان ارز بی ثبات تلقی می‌شوند. در این کشورها معمولاً نرخ ارز برای مدت طولانی تثبیت می‌شود و ارز ملی به ارزی از نوع با ثبات، مانند دلار میخ کوب می‌شود.
بدون شک ریال ایران را باید از نوع ارزهای بی ثبات تلقی کرد. ارزی که بی ثباتی اقتصادی و سیاسی این روزها به شدت آن را دچار نوسان کرده است. از سوی دیگر کاهش عرضه ارز باثباتی همچون دلار در فضای اقتصادی که ناشی از کاهش ذخایر ارزی کشور است منجر به افزایش خود به خودی تقاضا در برابر عرضه دلار و یورو شده است. طبیعتاً در این شرایط باید منتظر افزایش بهای دلار در بازار آزاد بود.
اکنون بانک مرکزی برای کنترل وضعی که کاملاً توضیح اقتصادی دارد دست به کار آماده سازی طرحی شده است که بدون هیچ شک و تردیدی غیر اقتصادی است و بی شک منجر به باز شدن بازاری جدید با ماهیت بازاری از نوع قاچاق در اقتصاد کشور خواهد شد.
خارج کردن مبادلات یک ارز با ثبات از بازار، کنترل آن به وسیله اقدامات دستوری و تنبیهی به معنی از بین بردن تقاضا برای آن ارز نیست، بلکه به معنی سوق دادن این تقاضا به سمت بازارهایی است که دولت در آن هیچ دست و نظارتی نداشته باشد. به عبارتی هرچند هدف طرح بانک مرکزی از این طرح کنترل و نظارت بر بازار ارز است، اما خود این طرح در ماهیت ناقض هدف خود است و به ایجاد بازار قاچاق ارز منجر خواهد شد. بازاری که دیگر کنترل و نظارت بر آن به این سادگی‌ها نیست.
افزایش ارزش ارزهایی همچون دلار و یورو، روی دیگر سکه کاهش ارزش ریال به عنوان ارزی بی ثبات است. بانک مرکزی و دولت به عنوان بزرگ‌ترین عرضه کنندگان ارز در کشور خود مهم‌ترین عامل افزایش بهای ارزها هستند. زیرا به ناچار مجبور به کاهش و مدیریت عرضه ارز شده‌اند.
البته و بدون شک در این میان تقاضای سفته بازی برای ارز و حضور دلالان ارزی در این میان و در افزایش دفعتی بهای ارز بی تأثیر نیست. اما باید به این نکته توجه داشت که اگر زمینه اقتصاد و سیاست در کشور از ثبات برخوردار باشد، دلالی در حوزه ارزی که از ثبات قیمتی در بلند مدت برخوردار است چندان سودی نخواهد داشت و عملاً مزیت سفته بازی در این بازار از بین خواهد رفت. نتیجه آنکه حجم بالای سفته بازی و دلالی در حوزه ارز در این روزها خود نتیجه بی ثباتی اقتصادی و ماهیت ریال به عنوان ارزی بی ثبات است.
طرح بانک مرکزی، نتیجه این نگاه به بازار ارز است که دلار در نتیجه سفته بازی و دلالی دچار افزایش قیمت شده. این عامل موثر است اما در وهله دوم، در مرحله نحست این کاهش عرضه بود که منجر به افزایش بهای سایر ارزها شد. همچنین خود سفته بازی نتیجه زمینه‌ای است که طی سال‌های اخیر در اقتصاد کشور به وجود آمده است.
در نتیجه نکوهیدن دلار و برخورد با آن به عنوان مشکل ساز این روزهای اقتصاد دردی را از بانک مرکزی و بازار کشور دوا نمی‌کند. بانک مرکزی باید به جای نکوهیدن دلار و سرکوب معاملات آن، فکری به حال افزایش بهای ریال کند، و از سویی یا با برنامه‌هایی خاص تقاضای ارزهای دلار و یورو را به سمت سایر ارزها هدایت کند، یا میزان عرضه این ارزها را افزایش دهد.
در غیر این صورت نوسانات ارزش ریال در برابر دلار و یورو و حتی سایر ارزها ادامه دار خواهد بود و طرح‌هایی نظیر کنترل دستوری بانک مرکزی تنها منجر به ایجاد بازارهای زیر زمینی خواهد شد که اساساً دیگر هیچ نظارتی را در آن راه نخواهد بود.
منبع: تابناک
  |
 |
 |
 |
 |
