حسابی‌ که احمدی‌نژاد جارو کرد و رفت

نگاه دولت و بانک مرکزی در دولت یازدهم نسبت به صندوق توسعه ملی این روزها به بحث داغ رسانه‌ها تبدیل شده است.
بهانه تکرار دوباره این موضوع قدیمی نیز سخنانی است که رئیس هیأت عامل این صندوق درباره استفاده بانک مرکزی از منابع صندوق در دوران گذشته داشته است.

گذشته از متن و حاشیه این سخنان و نکات قابل تاملی که درباره دقت مطالب نقل شده از رئیس هیأت عامل صندوق توسعه ملی وجود دارد، واقعیتی که باید مورد توجه قرارگیرد، این است که برداشت از صندوق توسعه ملی و سلف آن یعنی حساب ذخیره ارزی، بحث امروز و دیروز اقتصاد ایران نیست؛ از سال ۱۳۷۹ که در برنامه سوم توسعه حساب ذخیره ارزی تاسیس شد، دائما بر سر منابع آن و برداشت‌های دولت از منابع این حساب مشاجرات و اختلاف نظرهای فراوانی وجود داشت. به همین دلیل می‌توان به انتقادهای صفدر حسینی درباره برخورد نادرست با صندوق توسعه ملی در گذشته حق داد.

دوره نخست حساب ذخیره ارزی
رئیس دولت هشتم در آبان ۸۶ درباره نگاه خود به حساب ذخیره ارزی گفته بود: « وقتی حساب ذخیره ارزی به وجود آمد همه دوستان می‌دانند که من چقدر روی خرج کردن از این حساب حساسیت داشتم و مراقب بودم که حساب ذخیره از مسیر خود خارج نشود؛ به خصوص در عرصه‌های جاری هزینه نشود و معتقد بودیم که باید از سهم صندوق بخش خصوصی تقویت شود تا بتواند پشتوانه تولید کشور باشد؛ چرا که با تقویت این بخش بسیاری از مشکلات ما قابل حل خواهد بود؛ ولی وقتی مواردی مطرح شد که معوقه‌های فرهنگیان از این صندوق پرداخت شود، با آن موافقت شد و این یکی از کارهای بزرگی بود که در آن زمان قابل انجام بود.» این وسواس اما مانع آن نشده بود که برداشتی از حساب آنجا نشود. بررسی‌ها نشان می‌دهد مجموع برداشت از حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ معادل صفر و در سال ۱۳۸۰ معادل ۹/۰میلیارد دلار بوده است ولی در سال‌های بعدی به شدت روند صعودی به خود گرفته است؛ در سال‌های ۸۱ تا ۸۴ میزان برداشت از این حساب به ترتیب ۱/۵، ۴/۵، ۴/۹ و ۵/۱۱ میلیارد دلار بوده که نشان از دو برابر شدن برداشت‌هاست. در واقع طی پنج سال بعد از افتتاح این حساب برداشت از آن حدود دو برابر شده است. با این حال اما مسعود نیلی درباره عملکرد دولت‌های هفتم تا دهم در مورد حساب ذخیره ارزی اعتقاد دارد: « هر دو دولت خاتمی و احمدی‌نژاد در رعایت قانون در برداشت از حساب ذخیره ارزی ضعیف عملکردند، اما عملکرد دولت احمدی‌نژاد نگران کننده بوده‌است».

انحلال با هدف اصلاحات ساختاری!
یکی از دلائلی که منتقدان محمود احمدی‌نژاد برای اثبات عدم اعتقاد او به رویه‌های پیش بینی شده برای حفظ اندوخته‌های حساب ذخیره ارزی به آن استناد می‌کنند، انحلال هیأت امنای این حساب است. هیئت وزیران در ۲۲ اردیبهشت ماه سال ۸۷ بنا بر آنچه « اصلاحات ساختاری و حذف مجاری موازی تصمیم‌گیری در بخش اقتصادی دولت» نامید و با هدف « تسریع انجام وظایف و ماموریت‌های محوله با استناد به برنامه چهارم توسعه کشور»، وظایف هیئت امنای حساب ذخیره ارزی را به کمیسیون اقتصاد دولت محول کرد. بایزید مردوخی یکی از طراحان تاسیس حساب ذخیره ارزی نیز انحلال هیئت امنای حساب ذخیره ارزی را به معنای تعطیلی کامل نهادی به نام حساب ذخیره ارزی دانست و گفت: « این تعطیلی و انحلال شبیه انحلال سازمان برنامه و بودجه‌ریزی سابق است».

حسابی که جارو شد
درستی این پیش بینی‌ها سال‌ها بعد ثابت شد؛ آن هنگام که احمد توکلی دیگر عضو اصولگرای مجلس وضعیت حساب ذخیره ارزی را در یک جمله خلاصه کرد؛ « حساب ذخیره ارزی جارو شد». نماینده تهران در مجلس طی گزارشی که شهریور ماه سال ۹۲ از موجودی حساب ذخیره ارزی داد، گفت: «دولت از ۱۷۶ میلیارد دلار حساب ذخیره ارزی، ۱۶۱ میلیارد دلار را استفاده کرده است». اطلاعات موجود نشان می‌دهد که طی سال‌های برنامه چهارم (۱۳۸۸-۱۳۸۴)، بالغ بر ۶/۱۰۸ میلیارد دلار از حساب ذخیره ارزی بر اساس تکالیف بودجه‌ای برداشت شده است. عملکرد حساب ذخیره ارزی طی دوره ۱۳۸۸- ۱۳۸۴ نشان می‌دهد، متوسط سالانه واریزی به حساب طی سال‌های برنامه چهارم معادل ۲۶۷۲۶ میلیون دلار بوده است. در سال ۸۵ میزان برداشت از حساب ذخیره به بیش از دو برابر نسبت به سال قبل آن رسید و عدد ۲۳ میلیارد دلار برای آن ثبت شده است. بر اساس آخرین اطلاعات، درحالی که موجودی حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۸۶ با ۵/۱۴۲ درصد رشد نسبت به سال قبل آن مواجه بوده، اما در پایان سال ۱۳۸۷ موجودی این حساب نسبت به سال قبل ۳/۴۳ درصد کاهش یافت. موجودی نقد حساب ذخیره‌ ارزی در سال ۱۳۸۶ رقمی معادل ۲۳ میلیارد و ۱۷۵ میلیون دلار بوده که این رقم در سال بعد به ۱۳ میلیارد و ۱۴۲ میلیون دلار کاهش یافت. همچنین میزان برداشت از این حساب در سال ۱۳۸۶ معادل ۲۸ میلیارد و ۱۵ میلیون دلار بوده که این رقم در سال ۱۳۸۷ به رقم ۴۵ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار افزایش یافته که افزایش ۹/۶۳ درصدی در برداشت از این حساب را نشان می‌دهد. در حالی میزان برداشت‌های دولتی از این حساب در سال ۸۷ نسبت به سال قبل ۱/۸۲ درصد رشد داشته که میزان برداشت برای اعطای تسهیلات ۱/۱۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. در آخرین گزارش مشخص شده است که برداشت از حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۸۷ به ۴۵ میلیارد و ۹۲۴ میلیون دلار افزایش یافته است.

منابع صندوق توسعه ۴۲ میلیارد دلار شد
در مرداد ۹۲ یعنی واپسین روزهای فعالیت دولت دهم، رئیس وقت صندوق توسعه ملی مجموع منابع این صندوق تا پایان شهریورماه را ۴۲ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: « این منابع از طریق فروش نفت و میعانات گازی به حساب صندوق واریز شده و مانده صندوق ۳۴ هزار و ۳۱۰ میلیون دلار است. محمدرضا فرزین با بیان اینکه مسدودی‌های ارزی صندوق توسعه ملی ۱۳ هزار و ۸۱۵ میلیون دلار است، افزود: «از این مبلغ ۱۲ هزار و ۵۲۹ میلیون دلار در بخش صنعت و دو طرح در حوزه نفت و گاز به مبلغ پنج هزار میلیون دلار مسدود شده است». نخستین گزارش رسمی از وضعیت صندوق توسعه ملی در دولت یازدهم، توسط رئیس کل بانک مرکزی در آبان سال ۹۲ ارائه شد. ولی‌ا… سیف با اشاره به اینکه از ابتدای تاسیس صندوق توسعه ملی در سال ۱۳۸۹ تا پایان مرداد ۱۳۹۲ در مجموع معادل ۵۴۹۵۹ میلیون دلار از محل وصولی‌های ناشی از صادرات نفت و گاز، سود متعلقه به موجودی حساب، بازدریافت اعتبارات ارزی داخلی و مانده حساب ذخیره ارزی به صندوق توسعه ملی واریز شد، گفت: «در مدت مذکور در مجموع ۱۹۵۸۲میلیون دلار از صندوق برداشت شد که عمدتا مربوط به گشایش اعتبارات اسنادی و مصارف ارزی دولت بود».

منبع: خبرآنلاین