نوش‌آفرین سماواتی، آزاده ضیاء*: «فساد»، استفاده از «مقام» در جهت پیشبرد و تامین منافع فردی تعریف شده است. این به آن مفهوم است که فردی قرار است به نیابت از جمعی اعمالی را انجام یا تصمیماتی را اتخاذ کند. تصمیماتی که قرار است منافعش به عموم برسد ولی از این فرصت در جهت پیشبرد نفع شخصی خود یا گروه منتسب به خود استفاده می‌کند. در این میان سازمان شفافیت بین‌الملل، مسوول اندازه‌گیری شاخص اندازه‌گیری سطح گستردگی سوءاستفاده‌های شخصی «مقامات» کشورهاست. این شاخص که از صفر تا ۱۰۰ تعیین شده، لزوما میزان واقعی فساد را نشان نمی‌دهد لیکن نشان‌دهنده نوع نگرش و برداشت فعالان اقتصادی در داخل و خارج هر کشور خواهد بود. اما مهم‌تر از «تعیین‌کنندگان» شاخص، «استفاده‌کنندگان» از آنها هستند. تمامی سطوح «فعالان اقتصادی» اعم از داخلی و بین‌المللی، صادر‌کننده یا وارد‌کننده یا دولتی یا خصوصی جزو کاربران مستقیم این اعداد محسوب می‌شوند چراکه یکی از مبانی تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های آنان به شمار می‌آید.
معیارهایی همچون سوءاستفاده از قدرت، رشوه و زد و بندهای مخفیانه در سطوح دولتی و نظرسنجی‌های عمومی در تنظیم این شاخص موثر است. مثلا دسترسی بالا به نظام اطلاعات و پخش عادلانه و آزادانه اطلاعات یا قوانین حاکم بر عملکرد مدیران از جمله معیارهایی است که امتیاز کشورها را از نظر سلامت بالا می‌برد. در عین حال که نبود مسوولیت‌پذیری در سطح دولتی و فقدان موسسات رسیدگی‌کننده و خدمات عمومی و سطح استقلال نهاد‌های نظارتی و بازرسی، این شاخص را پایین می‌آورد. لیست رده‌بندی‌های امسال (۲۰۱۳) مجموعه جالبی را ارائه می‌کند. حدود ۷۰ درصد کشورهای جهان، شدیدا فاسد یا حتی بدتر. تقریبا کل (۹۵درصد) منطقه اروپای شرقی و آسیای مرکزی، فاسد و خاورمیانه و شمال آفریقا با اوضاعی کمی امیدوارانه‌تر، ۱۵درصد سالم هستند. گل سرسبد مناطق بین‌المللی، طبق معمول سال‌های قبل اروپای غربی و اتحادیه اروپا بود که میانگین این شاخص را روی ۲۳ درصد نگه داشته است. وضعیت ایران طی ۹ سال گذشته به طور چشمگیری قابل تامل است. این شاخص در سال ۲۰۰۴ (۱۳۸۳) عدد ۸۷ را نشان می‌داد و در ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) تقریبا با حفظ وضع موجود، عدد ۸۸ را در کسب کردیم. در میان همان سال‌ها نیز برخی کشورها سقوط‌های قابل توجهی داشتند. مثلا روسیه با ۴۰ رده کاهش، از ۸۶ به ۱۲۶ نزول کرده بود ولی برخی کشورها نیز بهبود قابل توجهی در جایگاه‌های خود داشته‌اند. یکی از آنها بورکینافاسو است که ما در ایران با نوستالژی‌هایی که مدیون «گل‌آقا» دهه ۶۰ است، آن را کشوری با مردان سیاه و لخت با استخوانی در میان پره‌های بینی‌شان تصور می‌کنیم. این کشور آفریقایی، توانسته با رشدی اعجاب‌آور خود را به رده میانی این جدول برساند و یکی از شاخصه‌های قیاس ما قرار گیرد چرا که نیمی از کشورها بالاتر و نیمی از کشورها پایین‌تر از آن قرار می‌گیرند. شاید بالاتر بودن از برخی کشورهای همسایه و همدرد بودن آنها در پایین آمدن رتبه‌شان در این لیست، ما را به این خیال برساند که وضع کنونی، چندان هم نگران‌کننده می‌تواند نباشد؛ افغانستان ۱۷۴، عراق ۱۶۹ یا سوریه ۱۶۷. شاید هم خود را یکی از همه کشورهایی به حساب آوریم که هوگت لابل در جمع‌بندی امسال خود از آنها یاد کرد که: «تمامی کشورهای جهان همچنان با تهدید فساد در تمامی سطوح دولت دست به گریبانند، از صدور مجوزهای محلی گرفته تا اجرای قوانین.» و شروع به عادی‌سازی و نفی وجود مشکل کنیم. حتی ممکن است آنقدر سطح مطالبات‌مان را پایین آورده باشیم که بگوییم حداقل از هایتی و چاد که پایین‌تر نیستیم! اما سه نکته را باید مد نظر داشت: اول، سقوط داریم تا سقوط! افغانستان تنها یک پله و عراق ۲ پله از جایگاه قبلی خود پایین‌تر آمده‌اند؛ نه ۱۱ پله را یکجا و در طول تنها یک سال. دوم، اگر در مقام قیاس با کشورهای همسایه یا حوزه خاورمیانه برآییم، باید به برخی آنها که در شرایط بهبود مستمر هستند نیز بذل توجهی داشته باشیم؛ می‌توان به دلیل قرابت‌های فرهنگی و جمعیتی، ایران را با ترکیه قیاس کنیم. در یک دهه پیش این دو کشور حدود عدد ۳۰ قرار داشتند و تقریبا در جایگاهی همسان ولی اکنون ترکیه با کسب ۴۹ امتیاز در مکان ۵۴ ایستاده است که فاصله زیادی با عدد ۱۴۴ کنونی ایران دارد. یا امارات ۲۶، قطر ۲۸، بحرین ۵۷ حتی اردن ۶۶. کمی دورتر و در میان دیگر کشورهای منطقه، لبنان را خواهیم داشت با ۱۲۷ یا مصر ۱۱۴؛ نه ۱۴۴. سوم و از همه مهم‌تر و پرمحتوا تر؛ اینکه ما کجا و آنها کجا ؟! ما برای خود چه نقشی را تعریف کرده‌ایم و آیا در حال آماده‌سازی خود برای جای گرفتن در آن نقش هستیم؟ آیا وقتی به تنظیم سند ۱۴۰۴ و برنامه‌ریزی برای «ایران مجهز به دانش اتمی» می‌پردازیم، به عواقب عدم توجه کافی به گسترش این مرض واگیردار اجتماعی دقت کرده‌ایم؟ آیا اصولا قیاس ایران و افغانستان و عراق جنگ‌زده و اشغال شده و مورد منازعه، محلی از اعراب خواهد داشت؟ به نظر می‌آید که این یک «قیاس مع‌الفارق» خواهد بود!عمق فاجعه زمانی خودنمایی می‌کند که این عدد که نماد درک از فساد یک کشور است را در کنار دیگر شاخص‌های تعیین‌کننده امنیت سرمایه‌گذاری در آن قرار دهیم.
منبع: transparency international. org
  |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
