نگاهی به بودجه ۹۳

ابوالفضل رضوی*: بودجه ۱۳۹۳ و نکات مورد توجه این‌روزها یکی از مهم‌ترین برنامه‌های سال آینده، فکر و اندیشه دولتمردان را سخت به‌خود مشغول کرده است، برنامه‌ای که تنظیم‌کننده روابط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بین دولت و مردم است و باید برای آن بسیار دقیق و فکور بود و آن تنظیم بودجه سال ۱۳۹۳ است. مبانی بودجه سالانه عبارتند از:
۱- برنامه چشم‌انداز ۲۰ساله جمهوری اسلامی ایران
۲- برنامه پنج ساله در حال اجرا
۳- دیدگاه‌های حاکم بر دولتمردان، مبنی بر توسعه و پیشرفت مطلوب نظام برای تحقق وعده‌های انتخاباتی خود به مردم
۴- مطالبات اساسی و مهم مردم که یا معوق مانده‌اند یا حق طبیعی آنان است.
متاسفانه با برچیدن سازمان برنامه‌وبودجه کشور توسط دولت نهم، میزان خسارت بزرگ و عمیقی بر کشور وارد شد که به‌گمان نگارنده برآورد این خسارت به راحتی و در زمان کوتاه، میسر و ممکن نیست. یکی از مهم‌ترین نکاتی که مورد توجه رییس‌جمهور محترم جناب آقای دکتر روحانی قرار گرفت احیای این سازمان بود، به‌نظر می‌رسد احیای این سازمان از سرعت لازم برخوردار نیست و البته مسوولان محترم خواهند گفت دقت را فدای سرعت نباید کرد.
اما از این نکته نیز نباید غافل بود که با سرعت عبور زمان، فرصت از دست می‌رود، بنابراین اولین مهم در تنظیم بودجه، احیای ساختار سازمان برنامه‌وبودجه است. تا این سازمان به ساختار اصولی دست نیابد، برای ارایه بودجه سالانه منطقی، پیوسته، هدفدار، اصولی، منظم و قابل پیاده‌شدن مشکلات جدی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین مسایلی که باید به آن توجه داشت، این است که باور داشته باشیم اثر بودجه سالانه تنها در همان سال تمام‌شدنی نیست بلکه ماندگاری دارد و این ماندگاری می‌تواند برای چندین سال از مشکلات کشور بکاهد یا بر مشکلات افزون کند، مثلا در این مورد اگر قرار است نرخ رشد اقتصادی کشور در برنامه پنج‌ساله هشت‌درصد باشد، اگر در بودجه سال اول به‌گونه‌ای دقت شد این نرخ رشد حدود ۱۰درصد باشد می‌توان امیدوار بود که در آخر برنامه، رسیدن به این نرخ مشکل نخواهد بود. دیگر نکته مهم در بودجه، پیوستگی مواد مختلف بودجه و پیوستگی اهداف سازمان، نهادها و ارگان‌های مختلف کشور است، مثلا چنانچه به دستگاهی یا سازمانی بیش‌از حد توجه شود، مطمئنا این توجه بیشتر خودبه‌خود سبب توجه کمتری به دستگاه یا سازمان دیگر خواهد شد که این نیز باعث ایجاد مشکل در پیشرفت و توسعه کشور می‌شود.
نکات مهمی که باید در بودجه سال ۱۳۹۳ مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
۱- مرتبط‌بودن مواد بودجه سال مورد نظر با بودجه سال در وضعیت اجراست و باید تلاش کرد در این بودجه ضعف‌های سال در وضعیت اجرا مرتفع شود. هر میزان این ارتباط و دقت بیشتر باشد، هم کار بهارستان‌نشینان راحت‌تر است و هم بودجه پیشنهادی کمتر در مجلس دچار تغییر خواهد شد.
۲- در بودجه سال ۱۳۹۳، توجه به عقب‌افتادن بعضی از اهداف برنامه، از جمله رسیدن به نرخ رشد اقتصادی هشت‌درصد، نرخ تورم یک‌رقمی، نرخ تک‌رقمی بیکاری، که متاسفانه با نرخ رشد اقتصادی منفی و نرخ تورم دو رقمی و نیز نرخ بیکاری دو رقمی روبه‌رو هستیم باید دقت مضاعف به‌کار برده شود تا مقداری از این عقب‌افتادگی‌ها جبران شود.
۳- توجه کامل و حمایت منطقی از بخش خصوصی و بخش تعاونی ضروری و حیاتی است یعنی نگاهمان در بودجه به‌گونه‌ای باشد که بخش تعاونی و بخش خصوصی زنده شوند، بزرگ شوند و محترم شمرده شوند. نتیجه عملی این نگاه، بزرگ‌نشدن بخش دولتی و حاکمیتی است، گرچه باید از قدرت این بخش کاسته نشود.
۴- توجه به تولید از نکات کلیدی و اصلی است که باید در بودجه سالانه به آن پرداخته شود، متاسفانه یکی از دلایل کاهش نرخ رشد اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری و تورم، کم‌توجهی به بخش تولید است، رهبر معظم انقلاب سالیان سال است که تاکید بر تولید ثروت دارند، تولید ثروت حاصل نمی‌شود مگر آنکه تولید کشور افزون، واردات کشور کاسته و صادرات کشور نیز اضافه شود. در این رهگذر توجه دقیق و بسیار زیاد به بخش‌های صنعت معدن، صنعت کشاورزی و صنعت گردشگری از لوازم ضروری و حیاتی در بودجه سال ۱۳۹۳ است. متاسفانه این بخش‌ها به‌رغم داشتن پتانسیل فراوان در کشور یا به‌کلی مغفول مانده‌اند یا کم‌توجهی به آنان شده است.
متاسفانه بخش عظیمی از واحدهای تولیدی کشور به‌دلایل متعدد از جمله: واردات بی‌رویه کالاها، گرانی هزینه‌های تولید، عدم‌حمایت معنوی از تولید‌کننده و نبود فرهنگ حامی تولید‌کننده تعطیل است. نقل است: که پیامبر اعظم اسلام بر دو دست بوسه زدند، یک دست دست مبارک حضرت زهرا (س) و دست دیگر کف دست پینه‌بسته کارگر که به تعبیر بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) بوسه بر آثار تولید و سازندگی است، باید در بودجه سال ۱۳۹۳ این بوسه پیغمبر بزرگوار اسلام جامه عمل به‌خود بپوشد و سیاست حمایتی کامل از تولید‌کننده دیده شود، یعنی برنامه به گونه‌ای تنظیم شود که اولا تولید تولید‌کننده داخلی معطل نماند، ثانیا هزینه‌های هنگفت خرید خارج در حمایت برای تولید‌کننده در نظر گرفته شود. در اینجا مثال مشخصی می‌آورم و آن خرید میل لنگ و میل بادامک خودروهای سواری ساخت داخل است. متاسفانه این خرید از داخل با قیمت کمتر از تولید مشابه آن از کشور چین در مقطعی از زمان صورت می‌گرفت. اگر هزینه‌های خرید را بر قیمت خرید یک قطعه میل لنگ یا میل بادامک اضافه کنیم، این خرید از خارج تقریبا دوبرابر قیمت خرید آن از داخل می‌شد. در حالی‌که این تولید‌کننده تولیداتش تحت لیسانس شرکت اروپایی است، چرا باید این اتفاق بیفتد؟ و خرید محصولات داخلی با کیفیتی حتی برتر، ارزان‌تر از محصولات خارج از کشور باشد؟
شاید امروز واحدهای قطعه‌سازی خودرو در کشور متاسفانه با بیش از حدود ۳۵ الی ۴۰ درصد از ظرفیتشان کار نمی‌کنند و همینطور بسیاری از واحدهای تولیدی دیگر. بنابراین در همین راستا باید توجه داشته باشیم که مثلا یارانه گندم و به‌کلی محصولات کشاورزی به کشاورزان پرداخت شود، معافیت مالیاتی در تجارت وارداتی اگر در بعضی موارد هست باید به‌کلی از بین برود و نیز به‌نظر می‌رسد برای رقابت هر چه صحیح‌تر کل معافیت‌های مالیاتی با توجه به حاکم‌بودن ضوابط در مسایل مختلف باید از بین بروند.
۵- توجه به افزایش بهره‌وری نکته لازم دیگری است که باید در بودجه سال ۱۳۹۳به آن نگریست، متاسفانه از سرمایه عظیم انسانی در رشد و توسعه کشور استفاده مطلوب و با برنامه نشده است.
۶- کاهش هزینه‌های حتی ضروری مورد توجه قرار گیرد و نیز به‌طور یقین از هزینه‌های غیرضروری اجتناب شود.
۷- در تنظیم سیاست خارجه، فعال و موثربودن آن به‌گونه‌ای توجه شود که مشکلات تحریم بانک‌ها و رد و بدل‌شدن پول بین بانکی رفع شود تا بعضی از هزینه‌های این‌گونه‌ای نیز کاسته شود، هزینه‌های زمانی، هزینه‌های ریالی، هزینه‌های روحی و روانی در این مورد کم نیستند.
۸- توجه به درآمدهای مالیاتی کشور و غافل‌نبودن از بعضی از درآمدها، باید به دنبال افزایش فشار بر گروهی که مالیات می‌پردازند نرفت. بلکه باور به شرکت‌هایی که مالیات می‌پردازند، خود یکی از راه‌های کاهش هزینه است و نیز یکی از راه‌های افزایش درآمد، اما متاسفانه بعضی از مشاغل هستند که اصلا مالیات پرداخت نمی‌کنند مثلا فروشندگان واحدهای مسکونی، که در سال بیش از یک واحد مسکونی را به‌فروش می‌رسانند و شاید حتی بیش از ۱۰ واحد مسکونی در سال خرید و فروش می‌کنند، اینان نه‌تنها صاحبان درآمد هستند بلکه عوامل افزایش قیمت مسکن نیز می‌باشند، یا فروشندگان وسایط نقلیه که در سال چندین وسیله نقلیه را به‌فروش می‌رسانند، اینان نیز همان نقش فروشندگان واحدهای مسکونی متعدد را بازی می‌کنند. فروشندگان وسایل الکترونیکی و الکتریکی و… به‌مانند این قشرها و فروشندگان بدون فاکتور فروش دارای درآمدهای هنگفت و بدون مالیات هستند. بعضی از کسبه متاسفانه برای عرضه محصول مورد تقاضای مشتری تنها از طریق نقدی معامله می‌کنند. اینان عمدتا برای فرار از مالیات است، پس باید حتما از توجه به اینگونه افراد غافل نبود. با بررسی نسبتا دقیقی می‌توان گفت واسطه‌ها در خرید در داخل کشور بیشترین درآمد را دارند و اصلا به چیزی که فکر نمی‌کنند پرداخت مالیات است. بنابراین باید یا سیستم واسطه‌ها در معاملات حذف شود، یا به این گروه مالیات تعلق بگیرد. فروش نقدی شیرینی‌فروشی‌ها، رستوران‌ها، غذافروشی‌ها، ساندویچ‌فروش‌ها، آبمیوه‌فروش‌ها، بنگاه‌های معاملات و… ممنوع اعلام شود. چرا که بعضی از اینها برای فرار مالیاتی از طریق کارت‌های بانکی اقدام به فروش نمی‌کنند و پول نقد دریافت می‌کنند (نمونه بعضی از رستوران‌های صاحب‌نام و دارای مشتری زیاد)، پیشنهاد دیگر اینکه در برنامه بودجه سال ۱۳۹۳ متن ‌‌‌«تمامی خریدوفروش‌های بیش از ۲۰۰هزارریال، تنها از طریق کارت‌های بانکی قابل پرداخت و دریافت باشد و پرداخت و دریافت وجه نقد خلاف است و جریمه چندبرابر به آن تعلق گیرد، در عوض در مقابل انجام این عمل به‌ازای هر سال گردش مالی به این افراد وام بدون وثیقه بانکی و تنها با سفته به آن تعلق می‌گیرد» پرداخت شود.
۹- بر اساس تعالیم اسلامی، انسان خلیفه خداست و علت‌العلل آن قدرت تفکر، تعقل، علم‌آموزی و همه ‌ارزش‌هایی است که موجب تسخیر هستی توسط انسان می‌شود. از آنجا که سرمایه‌های انسانی یک پدیده جهانی و بدون مرز هستند بنابراین بودجه سال ۹۳ نیز باید:
الف) به مهاجرت دیجیتالی توانایی‌های علمی بشری برای رونق کشور منجر شود.
ب) باید ابزارهای تشویقی این تعامل‌ها تعریف شود.
۱۰- تلاش در جهت توسعه پایدار
۱۱- برنامه‌ریزی برای افزایش اعتماد ملی به نظام
۱۲- تلاش در جهت زدودن نگرانی‌هایی که سبب کاهش اعتماد ملی و ضربه به سرمایه اجتماعی نظام می‌شود.
۱۳-توجه جدی به مبارزه با کالاهای قاچاق که متاسفانه اقتصاد، تولید، اشتغال، امنیت و نظم جامعه را دچار اخلال کرده است.
۱۴-نگاه و رویکرد به رفاه اجتماعی، به گونه‌ای که به اصلاح فرانشیز بینجامد.
۱۵-حذف بعضی مزیت‌ها به بعضی مکان‌ها و… (این مزیت‌ها به دلیل عدم تامین نقدینگی توسط محل دارای مسوولیت منجر به مصرف زیاد می‌شود و اثر کلان آن سبب افزایش تورم می‌گردد).
۱۶-توجه به تقویت فرهنگ مصرف کم و فرهنگ مصرف محصولات و تولیدات داخلی؛ به معنای دیگر توجه به کار ایرانی و مصرف محصولات و تولیدات ایرانی و این توجه به فرمایش رهبری انقلاب خواهد بود.
کشور ایران با بهره‌گیری از شمار عظیمی از سرمایه‌های فکری (intellcctual capital) قابلیت تمرکز بر هوش مصنوعی و دیجیتال و ماهواره را داشته و می‌تواند با تبیین استراتژی‌های مناسب ضمن بهره‌گیری از شایستگی‌های محوری (core competency) و استراتژیک خود به خلق ارزش‌ها و مزیت رقابتی پایدار بپردازد.
کسب موفقیت‌های دایمی در رقابت‌های علمی و تولید مقالات ارزشمند علمی در زمینه هوش مصنوعی و کامپیوتر و نیز وجود صدهاهزار دانشجو، پژوهشگر و عضو هیات علمی در رشته‌های مذکور نشان از امکان قرار گرفتن در زمره پیشگامان صنعت رباتیک و کامپیوتر توسط ایران است.
نگاهی به قلمرو کشور‌های مطرح در این حوزه نظیر کره، هند، تایلند و… بیانگر گذشته و نیز امکان رشد سریع‌تر از رقبای موجود است. واردات چندین‌میلیارددلاری نرم‌افزار و سخت‌افزار در کشور از یک‌سو و امکان تولید نیازهای یادشده و ورود به بازار جهانی از سوی دیگر و نیز ضرورت خارج‌شدن از اقتصاد نفت ایجاب می‌کند در این حوزه تمرکز شود و این امر مستلزم باور، حمایت و استراتژیک است.
با توجه به وضعیت اقتصاد کشور در زمان حاضر، تبعیض استراتژیک و جرات استراتژیک تنها می‌تواند تعیین‌کننده رشد، رقابت‌پذیری و بقا در آینده شود و چنانچه نخواهیم یادگیرنده از تجربیات گذشته کشور باشیم قطعا آسیب‌پذیر بوده و از گردونه رقابت خارج شده و همواره وابسته خواهیم ماند.
در جهت تحقق این امر ساخت شهر مکاترونیک و انفورماتیک ایران MIT City پالایشگاه ارزشمندی از فرآوری، ترکیب و پالایش ایده‌های خلاقانه و نوآورانه خواهد بود که می‌تواند به صورت دایم به خلق ثروت در حوزه یادشده اقدام کرده و پدیده مهاجرت معکوس را رقم بزند. بدیهی است مهاجرت معکوس در سایه توجه به سرمایه‌های انسانی و فکری کشور و پرداختن به جنبه‌های نرم‌افزاری توانمند‌سازی (علاوه بر توجه به سخت‌افزار) نظیر احساس معنی‌داربودن Meaningful خود تعیین Self determine، احساس مشارکت، احساس تاثیر و اعتماد حاصل می‌شود.
*نماینده مجلس
منبع: شرق