سپرده قرضالحسنه، یکی از انواع سپردهها در نظام بانکی ایران است که بر مبنای یکی از عقود اسلامی، یعنی عقد قرضالحسنه، وارد نظام بانکی کشورمان شده است. بر اساس ماهیت این عقد، در قانون عملیات بانکی بدون ربا، سودی برای این نوع سپرده در نظر گرفته نشده است. با این وجود، بانکها چگونه میتوانند در جذب این نوع منابع و تشویق مردم به افتتاح حسابهای قرضالحسنه، موفق شوند؟ کاری که بانک قرضالحسنه مهر ایران انجام داده است.
مهر ایران و هنر بانکداری بدون ربا
بانک قرضالحسنه مهر ایران عملیات بانکی خود را بهصورت قرضالحسنه انجام میدهد. جالب است بدانید تمامی تسهیلات این بانک بهصورت قرضالحسنه و با کارمزد صفر تا چهار درصد پرداخت میشود. این مبلغ نیز برای هزینههای کارکنان، اجاره شعب، تجهیزات، آب و برق و مواردی از این دست صرف میشود.
حال سؤال اینجاست که این بانک، چگونه توانسته بدون ارائه یکی از انگیزههای اقتصادی، یعنی سود سپرده، مشتریان را به افتتاح سپرده قرضالحسنه دعوت کند؟ تنها در یک مورد بانک قرضالحسنه مهر ایران در سال ۱۳۹۶ با رشد ۸۲ درصدی منابع، از طرف مسعود کرباسیان، وزیر وقت امور اقتصادی و دارایی، شایسته قدردانی شناخته شد. البته دو موفقیت بینالمللی این بانک را که اخیراً به دست آمد، از خاطر نبردهایم. بانک قرض الحسنه مهر ایران، از سوی نشریه بنکر بهعنوان نخستین بانک ایران و رتبه سوم برترین مؤسسات کاملاً اسلامی جهان از نظر رشد داراییهای منطبق بر شریعت انتخاب شد و همچنین سازمان همکاری اسلامی از مدیرعامل این بانک بهعنوان نخبه اقتصادی جهان اسلام قدردانی کرد که یکی از اصلیترین دلایل این قدردانی ترویج بانکداری اسلامی بوده است.
اعتماد، کلید بانکداری قرضالحسنه
چه عواملی در جذب نقدینگی لازم برای تسهیلات قرضالحسنه با استفاده از منابع مردمی، مؤثر بوده است؟ در نظام بانکی کنونی، حتی سودهای قابل توجه و خدمات متنوع نیز برای جذب منابع سپردهگذاران، کافی نیستند. تجربه جهانی بحران بانکی و همینطور تجربه شکست مؤسسات مالی و اعتباری در داخل کشور، سپردهگذاران را بیش از پیش محتاط و اهمیت اعتماد را پر رنگتر کرده است. در واقع امروزه، اعتماد مردم به نظام بانکی، یکی از عوامل تأثیرگذار بر جذب منابع مردمی است.
در مورد سپردههای قرضالحسنه نیز، افرایش اعتماد افراد درباره کارکردهای قرضالحسنه، موجب رشد تعداد و حجم سپردههای قرضالحسنه خواهد شد. با این حال، مجموع نظام بانکی کشور در این زمینه عملکرد قابل قبولی نداشته و در جلب اعتماد عمومی برای سپردهگذاری قرضالحسنه، موفق نبوده است. در این میان، بانک قرضالحسه مهر ایران بهعنوان نخستین بانک تخصصی قرضالحسنه در کشور، در راستای قوانین پولی و بانکی کشور فعالیت کرده؛ به این صورت که توانسته با جلب اعتماد عمومی، موفق به جذب منابع قرضالحسنه شده و عملکرد موفقیتآمیزی در این زمینه داشته باشد.
حرکت بر خلاف نظام بانکی
آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد در سالهای ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ یعنی در دوره آغازین اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا، بهترتیب حدود ۲۵ و ۱۳ درصد از کل سپردههای بانکی را سپرده قرضالحسنه تشکیل میداد، اما این نسبت در سالهای بعد به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است.