اقتصاد مقاومتی؛ بورس مقاومتی

علیرضا باغانی: ایران نزدیک به یک دهه است که با مفهوم جدیدی در اقتصاد به نام «اقتصاد مقاومتی» مواجه شده است.

با وجود کمتر از یک دهه از ایجاد مفهوم «اقتصاد مقاومتی» تاثیر و نشانه های آن در بازار سهام قابل مشاهده است و چه بسا اگر چنین رویکردی در خصوص اقتصاد تحریم شده ایران در چند سال گذشته وجود نداشت اینک اقتصاد کشور و در صدر آن بازار سرمایه شرایط بسیار مطلوب تری را نسبت به اوضاع کنونی تجربه می کرد.

برای درک اثرگذاری «اقتصاد مقاومتی» در بازار سرمایه در ادامه به چند مصداق کلیدی اشاره می کنیم اما ابتدا لازم است بدانیم «اقتصاد مقاومتی» یعنی چه ، این تفکر چه ریشه ای دارد و به دنبال چیست…؟
ریشه های «اقتصاد مقاومتی»

اصطلاح «اقتصاد مقاومتی» اولین بار در سال ۲۰۰۷ پس از محاصره غزه توسط رژیم صهیونیستی که مواد غذایی و نهاده‌های اولیه برای تولید و پیشرفت اقتصادی را نیز شامل می‌شد و ناتوانی غزه در صادرات، امکان صادرات و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی را کاهش داده بود مورد استفاده قرار گرفت و ضوابط و معیارهای حاکم بر مفهوم اقتصاد مقاومتی شناسایی شد.

اما «اقتصاد مقاومتی» در ایران اولین بار در دیدار کارآفرینان با رهبر انقلاب در شهریور سال ۱۳۸۹ مطرح شد. در آن زمان «اقتصاد مقاومتی» معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی شد و رهبر انقلاب برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل «فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برای جهش» را معرفی کردند.

در واقع پس از تشدید تحریم ها علیه ایران «اقتصاد مقاومتی» با هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریم ها با ایجاد کمترین بحران توصیه شده است.رهبر انقلاب در بهمن ۹۲ سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» را در ۲۴ بند به مسئولان ابلاغ کردند.علی طیب نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی در دولت یازدهم معتقد است که اقتصاد مقاومتی اقتصادی «انعطاف‌پذیر» است. مشخصه اصلی یک اقتصاد مقاوم انعطاف‌پذیری در برابر شوک‌های خارجی است.

زمانی که طوفان می‌آید، درخت خشک ممکن است به راحتی بشکند اما یک درخت انعطاف‌پذیر می‌تواند طوفان را از سر بگذراند. از نظر محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام ، ایجاد ایالت ها و فدرالیسم و تمرکز زدایی از قدرت و واگذاری اختیارات تصمیم‌گیری به مناطق، از لوازم مقاومتی کردن اقتصاد ایران است.

اما در یک مفهوم کلی «اقتصاد مقاومتی» به معنی تشخیص حوزه‌های فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل و بی‌اثر کردن آن تاثیرها است و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است. همچنین برای رسیدن به «اقتصاد مقاومتی» باید وابستگی‌های خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی تأکید شود.ستاد فرماندهی «اقتصاد مقاومتی» هم اکنون با مسئولیت معاون اول رئیس جمهور اداره می شود و پیگیر اجرای سیاست هاست.

بازار سرمایه و «اقتصاد مقاومتی»

هر چند مفهوم «اقتصاد مقاومتی» در دو سال اخیر به ویژه با نام گذاری سال های ۹۵ و ۹۶ به نام های اقتصاد مقاومتی ؛ اقدام و عمل و اقتصاد مقاومتی ؛ تولید و اشتغال به شکل جدی تری مطرح شده است ، برخی از مسئولان و حتی کارشناسان این مفهوم کلیدی که سبب شده پایه های اقتصاد داخلی کشور بر مبنای توان داخلی مستحکم تر شود را در حد شعار می دانند.اما در بورس «اقتصاد مقاومتی» دو روی سکه دارد یکی سرپاماندن بازار سهام با فعالانی کمتر از یک دهم درصد و دیگری ماندگاری و البته رشد های محسوس در ۵ صنعت کلیدی.
روی سکه «اقتصاد مقاومتی» و آن ۵ صنعت کلیدی…

احیای معجزه آسای صنعت تایرسازی: در صنعت تایر به عنوان یکی از صنایع مورد توجه بازار سهام واردات بی رویه و لجام گسیخته تایر از چین و تخصیص ارز عمدتا دولتی برای واردات محصولات چینی که عمدتا دارای کیفیت پایینی نیز بودند در چند سال گذشته سبب شده بود تا شرکت های تایر ساز در وضعیت نامناسبی قرار بگیرند،به طوری که واردات بی سابقه در اواخر سال ۹۳ باعث شد این صنعت روزهای بسیار سختی را شاهد باشد. اما با اجرایی شدن سیاست های اقتصاد مقاومتی شاهد سر و سامان گرفتن واردات محصولات چینی و اعمال قوانین سختگیرانه در این خصوص و عدم تخصیص ارز دولتی برای واردات تایرهای خارجی بودیم که سبب تحولات همه جانبه در این صنعت شده است.

در این صنعت «گروه صنعتی بارز» که یک سوم از تولیدات کل کشور را به خود اختصاص داده در سال ۹۴ شاهد فروش ۷۲۵ میلیارد تومانی و سود خالص ۱۲۳ میلیارد تومانی بوده است ، حال آن که در سال ۹۵ شرکت به فروش ۸۹۳ میلیارد تومانی و سود خالص ۱۶۶ میلیارد تومانی رسیده که نشان از بهبود وضعیت فروش این شرکت به عنوان «لیدر صنعت تایر» دارد.

در واقع اهمیت دادن مسئولان به «اقتصاد مقاومتی» در دوسال گذشته باعث شد تا طرح های توسعه ای قابل توجهی در شرکت هایی نظیر «گروه صنعتی بارز» و «ایران تایر» اجرایی شود . این رخداد علاوه بر رشد تولید و فروش سبب تولید محصولات با کیفیت بالا و روز دنیا در این شرکت های تایرسازی شد و ضمن جلوگیری از خروج ارز از کشور باعث افزایش ثروت داخلی و مهم تر از آن افزایش اشتغال زایی در این صنعت نیز شد.

گواه این امر رشد ۹ درصدی تعداد کارکنان «گروه صنعتی بارز» طی دو سال اخیر، افتتاح واحد کردستان و متعاقب آن افزایش تعداد نیروهای شاغل در این مجموعه است که بدون تردید حاصل اجرای سیاست های اقتصاد مقاومتی در این شرکت و به طور کلی در این صنعت است.

بررسی نگارنده حاکی از آن است :در «گروه صنعتی بارز» در سال ۹۳ شاهد حضور ۲۲۰۵ نفر نیروی شاغل بودیم که این تعداد در سال ۹۵ به ۲۴۰۸ نفر افزایش یافته و پیش بینی می شود در سال ۹۶ به سطوح بالاتری نیز برسد.آن هم در شرایطی که رکود در کشور بر اکثر صنایع و شرکت ها تاثیر منفی گذاشته و تعدیل نیرو در بیشتر بخش های تولیدی را سبب شده است.

تحریم ها فولاد سخت را هم خم کرد ، اما «اقتصاد مقاومتی» ورق را برگرداند:افزایش تعرفه واردات و کنترل واردات محصولات فولادی به خصوص «ورق» سبب شد تا این صنعت طی سال های اخیر با رونق خوبی همراه شود.افزایش توجیه اقتصادی سبب احداث واحدهای فراوان فولادی شده و واحدهای قدیمی نیز طرح های توسعه ای خود را شدت بخشیده اند.

برای مثال «فولاد مبارکه اصفهان» در سال ۹۴ با فروش ۷۸۱۶ میلیارد تومانی سود خالص ۷۹۳ میلیارد تومانی را در صورت های مالی شناسایی کرده است ، در حالی که درسال ۹۵ علی رغم رکود و افزایش هزینه ها به فروش بالای ۱۰ هزار میلیارد تومانی رسیده و سود خالص شرکت نیز با رشد خوبی به ۲۰۷۷ میلیارد تومان بالغ شده است.

اجرای طرح های توسعه ای این غول فولاساز سبب شده فروش ۵۲۴۴ هزار تنی در سال ۹۴ به بیش از ۶۷۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۹۶ بالغ شود که این امر نشان می دهد اجرای سیاست های «اقتصاد مقاومتی» در فولاد مبارکه و کل صنعت فولاد سبب شده تا این شرکت در موقعیت خوبی قرار بگیرد.

در زمینه اشتغال در کل گروه «فولاد مبارکه» در سال ۹۴ شاهد اشتغال ۲۱۴۹۰ نفر و در سال ۹۵ شاهد اشتغال ۲۲۳۴۱ نفر هستیم که این روند برای سال ۹۶ با اجرای طرح های توسعه ای و تداوم سیاست حمایت از صنایع داخلی و دارای مزیت در راستای «اقتصاد مقاومتی» همچنان رو به افزایش پیش بینی می شود.

پالایشگاه ها چگونه «اقتصاد مقاومتی» را درک کردند؟ اثرگذاری سیاست های اقتصاد مقاومتی در صنعت پالایشگاه به عنوان پربیننده ترین صنعت بورسی را می توان از دو زاویه بررسی کرد.یکی بازی نرخ خوراک و فرآورده که سبب شد تا در سال های گذشته با کنار آمدن دولت در این خصوص این بازی بیشتر به نفع پالایشی ها تمام شود تا شرکت ملی پالایش و پخش و دیگری به سرانجام رسیدن طرح های توسعه ای پالایشگاه ها به ویژه طرح احداث پالایش نفت ستاره خلیج فارس شرکتی متعلق به تاپیکو (دومین هلدینگ بزرگ پتروشیمیایی بورس تهران).

طرح پالایشگاه ستاره خلیج فارس در دو سال گذشته با تزریق منابع شدت و سرعت بیشتری به خود گرفت ، طرحی که ظرفیت پالایش۳۶۰ هزار بشکه میعانات گازی در ۳ فاز را داشته و در میان مدت نه تنها کشور را از واردات بنزین بی نیاز می کند بلکه کشور را در زمره صادر کنندگان این محصول با ارزش بالا تبدیل خواهد کرد.

این طرح علاه بر این با جلوگیری از خام فروشی در راستای افزایش ثروت نیز گام بزرگی برداشته و موجب ایجاد صدها شغل مستقیم و غیر مستقیم شده است.

طرحی که حدود یک دهه از اجرایی شدن آن گذشته و با توجه به سیاست های «اقتصاد مقاومتی» در راس فعالیت های تاپیکو قرار گرفته و با به بهره برداری رسیدن فاز اول آن ، امید ها به تحقق آرمان پایان واردات بنزین توسط کشور افزایش یافته است.

پالایش نفت ستاره خلیج فارس در حد پالایش نفت اصفهان بوده و دارای سودآوری قابل توجهی به دلیل پالایش میعانات گازی با حاشیه سود بالا است.سهام تاپیکو در بورس معامله می شود و بهره برداری از پالایشگاه ستاره خلیج فارس در کنار تکانه های مثبت سهام تاپیکو سبب دید بلندمدت سرمایه گذاران بازار سهام به سودآوری این هلدینگ از ناحیه مهمترین دارایی تاپیکو شده است.

وقتی فروش و سود تولیدکنندگان روغن با «اقتصاد مقاومتی» چرب تر شد!در بورس صنعت روغن خوراکی و روغنکشی یکی از صنایعی بود که در دو سال گذشته رشد خوبی را تجربه کرده است.افزایش تعرفه واردات روغن خام و حمایت از صنایع روغن کشی داخلی در قالب سیاست های «اقتصاد مقاومتی» سبب تحولاتی شگرف در این صنعت طی سال های اخیر شده است. در این صنعت «بهپاک» که دارای برندی معروف می باشد ، در سال ۹۴ تنها با فروش ۳۸۱ میلیارد تومانی و سود عملیاتی ۳۰ میلیارد تومانی و هزینه های مالی بالایی همراه بود.

اما امروز این شرکت به فروش ۶۵۰ میلیارد تومانی رسیده و سود عملیاتی شرکت هم به ۴۹ میلیارد تومان بالغ شده است و از همه مهتر بازدهی ۱۰۰ درصدی سهم در چند ماه سپری شده از سال ۹۶ است.

شرکت بورسی «مارگارین» صاحب برند روغن خوراکی «بهار» هم توانسته به دلیل اجرای سیاست های «اقتصاد مقاومتی» در بازاری کاملا رقابتی فروش خود را طی چند سال اخیر از ۴۸۱ میلیارد تومان به بیش از ۸۶۷ میلیارد تومان افزایش دهد و سود خالص شرکت هم از ۲۳ میلیارد به ۲۷ میلیارد تومان رسیده است.

«اقتصاد مقاومتی» در لوازم خانگی؛بروید به سمت مصرف تولیدات داخلی…شاید برجسته ترین نشانه ها و اثرات «اقتصاد مقاومتی» را بتوان در صنعت لوازم خانگی به عنوان یکی از قدیمی ترین صنایع بورسی جستجو کرد.نگارنده خود در مراجعه به دو فروشگاه اتکا و رفاه شاهد غلبه لوازم خانگی ایرانی به خارجی بودم و در حالی که به دنبال یک کالای خنک کننده خارجی بودم محصولات «پارس خزر» و چند برند ایرانی دیگر تنها پیشنهاد فروشندگان بود.

از یکی از متصدیان فروش در فروشگاه اتکا پرسیدم چطور می شود که فروشگاه های بزرگ کشور کالاهای صاحب برند خارجی را عرضه نمی کنند؟ او توجه من را به پلاکاردی جلب کرد که در سردر ورودی فروشگاه با جمله ای از رهبر انقلاب نصب شده بود:« من تاکید می کنم،اصرار می کنم،از همه ملت ایران درخواست می کنم،بروید به سمت مصرف تولیدات داخلی…» و بالای این جملات هم نوشته شده بود «سال ۹۶ ، سال «اقتصاد مقاومتی» ، تولید و اشتغال».

در واقع اجرای سیاست های «اقتصاد مقاومتی» در صنایع لوازم خانگی با افزایش قوانین سختگیرانه در خصوص واردات لجام گسیخته و تقویت و افزایش کیفیت تولیدات داخلی سبب شده تا شرکت های این گروه با وضعیت بهتری همراه شوند.

در این صنعت بورسی بررسی صورت های مالی «پارس خزر» نشان می دهد که این شرکت در سال ۹۴ فروش ۱۳۶ میلیارد تومانی را تجربه کرده است و برای سال ۹۶ انتظار فروش ۲۰۹ میلیارد تومانی را دارد.همچنین سود خالص شرکت نیز از۱۴.۵ میلیارد تومان به ۱۵.۷ میلیارد تومان افزایش یافته است.

«لوازم خانگی پارس» هم که طی سال های اخیر با زیان دهی همراه بوده در سال ۹۵ با افزایش فروش و ارتقای کیفیت محصولات خود توانسته به سوددهی برسد.

به نظر می رسد شرکت های فعال در این صنعت در صورت کاهش هزینه ها و ارتقای کیفیت تولیدات خود در شرایط فعلی بتوانند حتی وارد رقابت با برندهای رده بالای بازار شوند و از سوی دیگر شرایط فعلی سبب شده تا برندهای مشهور خارجی نیز تمایل زیادی برای مشارکت و تولیدات مشترک با شرکت های فعال داخلی داشته باشند.

پشت سکه «اقتصاد مقاومتی» و بورس

در صنایع پیشرو بورس ، «اقتصاد مقاومتی» اثر زیادی داشته و دیدیم چطور برخی از صنایع و شرکت ها از خطر ورشکستگی فاصله گرفتند ، اما اثر گذاری این مفهوم جدید در کلیت بازار سرمایه نیز قابل مشاهده است.

روز بیست و هفتم تیرماه سال جاری پس از گذشت حدود ۶ ماه عرضه اولیه جدیدی در بورس تهران رقم خورد.عرضه های اولیه معمولا در بازار سهام با اقبال شمار زیادی از سهامداران فعال مواجه می شود و چون این عرضه های اولیه اگر در قیمت مناسبی انجام شود دست کم ۱۰ تا ۲۰ درصد سود به سهامدار می رساند بیشتر فعالان بازار سهام نه تنها برای خود بلکه برای اعضای خانواده و بستگان و آشنایان هم آن سهم را که اغلب سهمیه بندی می شود را می خرند تا سودی هم به آن ها برسد.

عرضه اولیه شرکت «به پرداخت ملت» بی تردید یکی از جذاب ترین عرضه اولیه های در طول یکسال اخیر بوده است.سهام این شرکت از روز ۲۷ تیر ماه تا روز ۴ مرداد ماه ۲۸ درصد رشد کرده است!

روش عرضه اولیه این شرکت بوک بیلدینگ Book Building (ثبت سفارش) بود.در این روش متقاضی خرید سهم بر اساس کف قیمتی و سقف قیمتی تعیین شده که معمولا ۵ درصد تا ۲۰ درصد با یکدیگر اختلاف دارند درخواست خرید خود را آزادانه و با کمال آرامش وارد سامانه معاملاتی می کند و در نهایت عرضه سهم در یک قیمت مشخص انجام می شود.حال آن که در روش عرضه اولیه به صورت حراج این استرس برای سهامداران وجود داشت که سهم عرضه شده به همه نرسد و از طرفی احتمال این که کشف قیمت سهم جدید با خواسته بازار فاصله زیادی داشته باشد زیاد بود.
نکته مهم در عرضه اولیه «به پرداخت ملت» این بود که در ابتدا برای هر کد معاملاتی سهمیه ۲ هزار سهمی در نظر گرفتند اما با اقبال سهامداران و درخواست خریدهای مکرر در نهایت سهمیه هر کد معاملاتی از این عرضه معادل ۷۰۰ سهم تعیین شد و در نهایت ۶۷ هزار و ۸۴۹ نفر این سهم جذاب را خریدند ، سهمی که بازدهی قابل توجه آن با توجه به قیمت جذاب عرضه شده قطعی بود!

بله؛ عرضه اولیه به پرداخت از واقعیت تلخی حکایت می کند و آن آمار سهامداران فعال بورس است.در این عرضه که تا لحظه نگارش این نوشتار سهامداران ۲۸.۹ درصد سود کرده اند و راه برای خرید این سهم آن هم با سرمایه یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی ،برای خیلی از مردم در دسترس و هموار بود ، تنها حدود ۶۹ هزار نفر مشارکت کرده اند و این از آمار فاجعه باری از تعداد سهامداران فعال بورس حکایت دارد.

تعداد سهامداران کشور ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر اعلام شده و جمعیت کل کشور هم بیش از ۷۹ میلیون نفر.در واقع تعداد سهامداران فعال کشور که تازه خیلی از آن ها را کدهای اقوام درجه یک و دو کارگزاران و دیگر فعالان بازار سرمایه تشکیل می دهند الان معادل ۰.۰۰۸ (هشت صدم درصد) کل جمعیت کشور است!

حال در چنین شرایطی همین که بورس مانده و توانسته به طور متوسط روزانه ۱۰۰ میلیارد تومان معامله خرد داشته باشد به این معنی است که بورس ما هم مقاوم شده و در بدترین شرایط ۱۰ سال اخیر خود توانسته همچنان بدون وقفه به حرکت خود هر چند آهسته و پیوسته ادامه دهد.

*روزنامه نگار اقتصادی و کارشناس بورس

منبع: عصر ایران