افول صنعت جواهرسازی در ایران

*شادی سیروس
صنعت طلا در ایران از کهن‌ترین و اصیل‌ترین صنایعی است که سابقه طولانی در کشور دارد. اما در سال‌های اخیر رفته رفته این صنعت به سمت کم رونق شدن می‌رود. به‌رغم به روز شدن این صنعت در سایر کشورها، طلاسازی در ایران رشد و پیشرفتی نداشته است. کشورهایی مانند تایلند، ترکیه و هند، کشورهای توسعه‌یافته در این زمینه هستند که با پیشرفت دستگاه‌ها و ابزارآلات مربوط به این صنعت باعث رونق طلاسازی در کشورشان شده اند. ترکیه که از کشورهای مطرح واردکننده طلا در دنیا بود با پیشرفت در زمینه ساخت و تولید طلا به جایی رسید که درحال‌حاضر این کشور پس از ایتالیا، رتبه دوم دنیا را در صدور طلا دارد. درحالی که در ایران طلاسازی هنوز به صورت سنتی و قدیمی انجام می‌گیرد و به طور کلی نگرش و طرز فکری قدیمی در صنف و صنعت طلای ایران وجود دارد. عوامل اصلی عدم پیشرفت صنعت طلا در ایران «بیشتر افرادی که در این عرصه کار می‌کنند، درجه تحصیلی زیر دیپلم دارند و دیدگاه شان به روز نیست.» یک کارشناس صنعت طلاسازی با بیان این جمله می‌گوید: «مسئولان دولتی، ارگان‌ها و اصناف در پیشرفت، شکوفایی و به روز شدن هر صنف یا صنعت نقش بسیار مهمی دارند. برای به روز کردن صنعتی چون جواهرسازی در ایران باید از نزدیک روش ساخت در کشورهای پیشرفته را به مخراج کاران آموزش داد.» عباس میرآقایی که خود از سازندگان جواهر و به گفته خودش مخراج کار و مرصع کار است، معتقد است در کشور ما کسی برای این کار ارزش قائل نیست و در مجموع ما پیشرفتی نداشته‌ایم. او می‌گوید: «من همیشه دوست داشتم از نزدیک روش‌های جدید سوار کردن سنگ روی طلا که بسیار با ظرافت انجام می‌شود را ببینم، اما رفتن و آموزش دیدن حدود ۲ماه و حداقل حدود ۲۰میلیون تومان درحال‌حاضر هزینه دربرخواهد داشت که در قشر ما که قشر کارگر هستیم این کار شدنی نیست. زیرا کسی حاضر نیست برود مثلا در کشوری مثل تایلند هزینه کند، کار را یاد بگیرد و بیاید در ایران انجام دهد و دلیلش هم این است که در این صورت، اجرت کار فردی که در خارج آموزش دیده و کار حرفه‌ای بلد است باید به مراتب بیشتر از یک کارگر معمولی باشد، اما متاسفانه کارفرمایان بازار حاضر نیستند این هزینه را بپردازند.» میرآقایی با هیجان از کارهای ظریف می‌گوید: «جواهرسازی روز به سمتی رفته که دیگر از طلای ساخته شده چیزی نمی‌بینیم یعنی این که آنقدر ظریف و دقیق سنگ‌ها را روی طلا سوار می‌کنند که در آخر، طلایی دیده نمی‌شود و همه به صورت برلیان یا الماس یا زمرد و… دیده می‌شود، اما متاسفانه ما به آنجا نرسیدیم و نخواهیم هم رسید. به عنوان مثال، کارهای جدید در ایران اغلب از روی کارهای ترکیه‌ای که بسیار ظریف است الگوبرداری می‌شود، اما وقتی کار انجام می‌شود هیچ‌گاه مثل همان نمی‌شود، زیرا دستگاه‌هایشان و مته‌های پیشرفته شان را نداریم.» این مرصع کار می‌افزاید: «از گذشته تاکنون طلاسازی به خصوص حرفه مخراج کاری که از ظریف‌ترین بخش‌های این صنعت است در زمره هنرهای دستی به شمار می‌رفت، یک زمان مخراج کار برای خود ارج و قربی داشت و هنرمند به حساب می‌آمد، اما اکنون، کسی برای این کار ارزش قائل نیست.» چرا کیفیت در ایران کاهش یافت؟ «به دلیل این که کارگران حرفه‌ای و قدیمی دیگر نیستند.» میرآقایی با ابراز گلایه و ناراحتی از این معضل ادامه می‌دهد: «متاسفانه دیگر استادان حرفه‌ای که شاگردان زبردست را تربیت می‌کردند، نسل شان تمام شده و از این حرفه کنار رفته اند. از کسانی که الماس و سنگ‌های درخشان را بر پایه‌های طلا به شکل حرفه‌ای و با ظرافت تمام سوار می‌کردند دیگر کسی نمانده است. از طرفی دیگر کسی نمی‌آید شاگردی این کار را انجام دهد. ۵سال طول می‌کشد تا فردی در کنار استادکار، شاگردی کند و حرفه را به طور کامل بیاموزد، حدود ۳سال هم زمان می‌برد تا بتواند در بازار جا بیفتد و در مجموع باید حدود ۸سال زندگی اش را بگذارد تا درنهایت کارگر حق العمل کار شود.» این «مخراج کار» با توصیفی از کارگران نسل قبل می‌گوید: «اما در گذشته، همان نسل قدیم بعد از کارگری یا با همان کارگری به نوایی رسیدند. در آن زمان بعد از کار مخراج کاری هر طلایی که می‌ماند برای کارگر بود، اجرتش هم جدا پرداخت می‌شد، اما از زمانی که طلا گران شد، جدا از این که طلای مخراجی شده را از کارگر می‌گیرند، اگر طلا کمتر از گرم اولیه باشد یعنی در جریان کار کمی از وزنش کم شده باشد اضافه اش را از اجرت کم می‌کنند، درصورتی که در گذشته کارفرما این مقدار را به حساب کارگر نمی‌گذاشت. به این دلیل کسی هم حاضر نیست دیگر شاگردی کند.» به گفته میرآقایی در گذشته شاگرد با تایید صاحب کار بعد از گذشت چند سال می‌توانست در بازار کار بگیرد، اما امروزه شاگرد بعد از دو سال به راحتی می‌تواند در بازار سفارش کار بگیرد که این درد بزرگی در حرفه مخراج کاری است. شخصی که از نظر استاد همچنان کاربلد نیست می‌رود در بازار و سفارش کار می‌گیرد. دلیل آن هم زیاد شدن تعداد کارفرمایان است، زیرا کارفرما هم به‌دلیل این که هزینه اش پایین بیاید کار را به هر کسی می‌دهد البته یک سری کارفرما هم هستند که کار برایشان مهم است و به هر کسی کار نمی‌دهند، اما عده شان محدود است. قدیمی‌ها معتقدند، بسیاری از این مرصع کاران قدیمی همچنین افرادی که شاید ۱۰سال است وارد این حرفه شده اند رفته رفته در حال خارج شدن از آن و رو آوردن به شغل‌هایی چون واسطه‌گری هستند. او که ۱۷سال در این حرفه مشغول به کار بوده است از عمده دلایل این اتفاق را نقدی نبودن اجرت‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید: «دیگر نه اجرت‌ها نقدی است نه باقی مانده طلاهای ریزشده به کارگر می‌رسد، همچنین کارگر خوب ارزش ندارد هر چقدر هم که کارگر خوبی باشید، کار بلد باشید، تا اعتراضی درخصوص مثلا کمی دستمزد داشته باشید به راحتی عذر شما را می‌خواهند، که این درد بزرگ مخراج کارهاست. درنتیجه وقتی کارگر می‌بیند برای کار تمیزش و باکیفیت اش، کسی ارزش قائل نیست و اجرت بهتری هم نمی‌گیرد، کار را با کیفیت انجام نمی‌دهد.» از طرفی مشکل مهم دیگر کارگران مخراج کار پایین بودن دستمزدهاست. این «مرصع کار» با اشاره به این موضوع می‌گوید: «متاسفانه در کشور ما همه چیز گران می‌شود به جز اجرت کار کارگران مخراج کار. باید چند شیفت کار کنیم تا بتوانیم کمبودها را جبران کنیم. کارگرانی که به بن بست می‌رسند روزبه روز بر تعدادشان افزوده می‌شود. اگر هم نهادی یا ارگانی بخواهد رسیدگی کند نهایت اقدامی که می‌توانند انجام دهند این است که اجرت‌ها را نقدی کنند. حال اگر کارفرمایی بگوید نقد نمی‌دهم آیا کارگری که به آن کار احتیاج دارد می‌تواند بگوید من هم کار نمی‌کنم؟ » او با ناامیدی از آینده این هنر و حرفه می‌گوید: «این هنر درنهایت سرنوشت بازار آهنگران یا مسگرها را خواهد داشت.»
منبع: روزنامه تابناک