بخش صنعت از بخش‌های کلیدی اقتصاد است و نقش مهمی در چرخه‌های رونق و رکود اقتصادی ایفا می‌کند. از این رو، شاخص تولید صنعتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نماگرهای کوتاه‌مدت، از اهمیت زیادی برای تحلیل وضعیت اقتصادی برخوردار است.
در گزارشی که به تازگی توسط موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی ریاست‌جمهوری انجام شده است، تولیدات و فروش صنایع مختلف بورسی بررسی شده‌اند. این پژوهش بیان می‌کند ضعف تقاضا به خوبی در میان صنایع مشاهده می‌شود که این امر به علت دو دلیل مهم افت قیمت‌های جهانی و انتظار برای رفع تحریم‌ها تشدید شده بود و اکنون انتظار می‌رود در صورت ثبات شرایط اقتصادی، این تقاضا برگردد. بر‌اساس این گزارش، بخش صنعت از بخش‌های کلیدی اقتصاد است و نقش مهمی در چرخه‌های رونق و رکود اقتصادی ایفا می‌کند. از این رو، شاخص تولید صنعتی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نماگرهای کوتاه‌مدت، از اهمیت زیادی برای تحلیل وضعیت اقتصادی برخوردار است.
در این گزارش، برای برآورد شاخص تولید و شاخص فروش صنعتی، از اطلاعات تولید و فروش صنایع بورسی که حدود ۲۵ درصد کل صنعت کشور را تشکیل می‌دهند، استفاده شده است. فعالیت‌های صنعتی پوشش داده شده در این گزارش عبارتند از: کانی فلزی، محصولات غذایی به‌جز قند، منسوجات، شیمیایی، دارویی، لاستیک، کانی غیرفلزی، کاشی و سرامیک، سیمان، فلزات اساسی، ماشین‌آلات، دستگاه‌های برقی، وسایل نقلیه موتوری و محصولات فلزی. شاخص‌های تولید و فروش صنایع بورسی در تمام فصول سال ۱۳۹۳، با تکیه بر رشد قابل توجه صنعت خودرو و به دلیل کاهش محدودیت‌های ناشی از تحریم و وجود ظرفیت‌های خالی، با رشد مثبت مواجه شدند. در فصل اول سال ۱۳۹۴ شاخص‌های مذکور روندی معکوس را تجربه کرده‌اند. کاهش قیمت جهانی کالاها، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش ساختمان و انتقال بخشی از تقاضا به دوره پس از توافق هسته‌ای، شرایط پیرامونی بخش صنعت را در این فصل به گونه‌ای شکل داده‌اند که منتج به کاهش هزینه تولید از یکسو و کاهش تقاضا برای محصولات صنعتی از سوی دیگر شده است. در چنین شرایطی، شاخص تولید و فروش بخش صنایع بورسی در فصل اول ۱۳۹۴ به ترتیب ۳/ ۸ و ۲/ ۱۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته‌اند. شاخص قیمت شرکت‌های بورسی نیز برای اولین بار در دوره مورد بررسی با افت نیم ۵/ ۰ درصدی مواجه شده است.
در این دوره، اگر چه صنعت خودرو همچنان نقشی مثبت در رشد کل شاخص تولید صنایع بورسی داشته، اما در مقایسه با فصول سال ۱۳۹۳، این نقش به شدت کمرنگ شده است.
با تکیه بر شواهد موجود، می‌توان به‌طور کلی دلیل اصلی کاهش تولید و فروش صنایع بورسی در فصل اول ۱۳۹۴ را به رکود طرف تقاضا نسبت داد. با توجه به افزایش نسبت تغییر در موجودی انبار به تولید که در فصل اول ۱۳۹۴ به رقم قابل توجه ۴/ ۲۵ درصد رسیده است و روند کاهشی واردات کالاهای واسطه‌ای، انتظار نمی‌رود شاخص‌های تولید و فروش صنایع بورسی، دست کم در فصل دوم سال ۱۳۹۴، از وضعیتی بهتر از فصل اول برخوردار شوند. با این وجود، به نظر می‌رسد تاثیر عامل انتظارات، که نقشی مهم در رکود طرف تقاضا در ماه‌های اخیر داشته است، در صورت ثبات شرایط موجود، به تدریج کمرنگ شود.
کالاها مهم‌ترین عامل برونی رکود صنایع
در فصل اول ۱۳۹۴، تداوم کاهش قیمت نفت خام، به‌عنوان یک عامل برونزا، در شکل دادن به شرایط پیرامونی بخش صنعت نقشی اساسی داشته است. شاخص قیمت جهانی کالاها، تحت تاثیر کاهش قیمت نفت خام، از نیمه دوم سال ۱۳۹۳ با روند منفی مواجه شده است. این روند منفی سبب شده است که از یکسو، قیمت کالاهای وارداتی و از جمله کالاهای واسطه‌ای و از سوی دیگر قیمت کالاهای صادراتی و به‌طور خاص محصولات پتروشیمی، در فصل اول سال ۱۳۹۴ در مقایسه با فصل مشابه سال قبل به‌طور محسوس کاهش یابند. بنابراین، کاهش قیمت نفت، به‌طور غیر‌مستقیم، از یک طرف عرضه بخش صنعت را از طریق کاهش هزینه تولید و از طرف دیگر تقاضای بخش صنعت را از طریق کاهش ارزش صادرات تحت تاثیر قرار داده است.
همچنین، کاهش قیمت نفت توان مالی دولت برای تخصیص اعتبارات عمرانی را کاهش داده است. کاهش اعتبارات عمرانی در کنار کاهش چشم‌انداز سودآوری در بخش مسکن و به تبع آن کاهش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این بخش سبب شده است که در مجموع تقاضا برای نهاده‌های ساختمانی کاهش یابد. این امر، تاثیری کاهنده بر تولید و فروش صنایع تولیدکننده این نهاده‌ها در فصل اول ۱۳۹۴ داشته است.
علاوه بر پیامدهای ناشی از کاهش قیمت نفت، روند مثبت مذاکرات هسته‌ای و خوش‌بینی در مورد موفقیت این مذاکرات سبب شده که در فصل اول ۱۳۹۴ بخشی از تقاضای خانوارها به دوره پس از توافق منتقل شود. این امر به سهم خود منجر به تشدید رکود طرف تقاضا در این فصل شده است.شرایط پیش گفته، در مجموع از یکسو هزینه تولید صنایع بورسی را کاهش داده و از سوی دیگر سبب رکود طرف تقاضای این صنایع شده است. برآیند این آثار در نهایت سبب کاهش تولید و فروش، افزایش تغییر در موجودی انبار و کاهش قیمت محصولات صنعتی در فصل اول ۱۳۹۴ در مقایسه با فصل مشابه سال قبل شده است. ارزش حقیقی واردات کالاهای واسطه‌ای اگر چه در فصل اول ۱۳۹۴ با رشدی بسیار اندک مواجه است، اما هماهنگ با یک روند کاهشی است که از نیمه دوم سال ۱۳۹۳ آغاز شده و می‌تواند نشانه‌ای از تداوم رکود در فصل دوم سال ۱۳۹۴ باشد.
بالاترین موجودی انبار از سال ۸۸
پس از یک دوره رشد مستمر در فصول مختلف سال ۱۳۹۳، شاخص تولید صنایع بورسی در فصل اول ۱۳۹۴ نسبت به فصل مشابه سال قبل ۳/ ۸ درصد کاهش داشته است. در این فصل، از بین ۱۴ صنعت بورسی، شاخص تولید ۹ صنعت با افت و ۵ صنعت با رشد مواجه شده‌اند. شاخص تولید صنایع دارویی، منسوجات، کانی فلزی، شیمیایی و وسایل نقلیه موتوری رشد و شاخص تولید صنایع کاشی و سرامیک، فلزات اساسی، کانی غیرفلزی، سیمان، محصولات فلزی، ماشین‌آلات، محصولات غذایی به‌جز قند، لاستیک و دستگاه‌های برقی، افت را تجربه کرده‌اند. نکته حائز اهمیت این است که طی دوره ۱۳۸۸ تا فصل اول ۱۳۹۴شاخص تولید بیشترین مقدار خود را (۸/ ۱۰۴) در فصل سوم سال ۱۳۹۰ و کمترین مقدار خود را (۹/ ۷۱) در فصل اول سال ۱۳۹۲ تجربه کرده است.
این شاخص در فصل اول سال ۱۳۹۴ برابر با ۳/ ۷۲ است که اختلاف چندانی با کمینه مقدار خود ندارد. بررسی روند شاخص تولید در صنایع مختلف بورسی نیز نشان می‌دهد که در فصل اول سال ۱۳۹۴ شاخص تولید صنایع لاستیک، کانی غیرفلزی، کاشی و سرامیک، فلزات اساسی و غذایی به‌جز قند به کمترین میزان خود در دوره مورد بررسی رسیده‌اند. شاخص فروش صنایع بورسی، به‌رغم یک دوره رشد فزاینده در فصول مختلف سال ۱۳۹۳، در فصل اول سال ۱۳۹۴ با کاهش محسوس ۲/ ۱۲ درصدی روبه‌رو شده است. این شاخص برای ۱۱ صنعت بورسی دارای افت و برای سه صنعت دارای رشد مثبت بوده است. از میان صنایع بورسی منتخب، صنایع تولیدکننده نهاده‌های ساختمانی، صنایع کاشی و سرامیک، سیمان و بخشی از فلزات اساسی، با افت قابل توجه در شاخص‌های تولید و فروش، تاثیری پررنگ در کاهش شاخص‌های مذکور برای کل صنایع بورسی داشته‌اند.
منبع: دنیای اقتصاد
  |
 |
 |
 |
 |
 |
