با درآمد خانوار چند سکه می‌شود خرید

طلا به سبب ویژگی‌های خاصش همواره مورد توجه بوده است. بخشی از این توجه به سبب خاصیت حفظ این فلز گرانبهاست. به‌عنوان مثال براساس شواهد تاریخی، ۲۵۷۶سال پیش در دوران سلطه نبوکدنذر پادشاه بابل با ۳۵/۲۸گرم (یک انس) طلا می‌توانستید ۳۵۰قرص نان بخرید. اگر این مقدار را به قیمت حال برگردانیم یک انس طلا تقریبا برابر با ۱۱۷۴دلار است که توانایی خرید همان تعداد ۳۵۰قرص نان از قرار هر قرص ۳۵/۳دلار را فراهم می‌آورد. این خلل‌ناپذیری در ارزش طلا در طول قرون و اعصار، آن را بهترین گزینه برای ذخیره‌سازی ارزش کرده است تا آنجا که برخی محققان این ویژگی را «ثابت طلا» می‌نامند. بدین معنا که در بلندمدت طلا بهترین کالای پولی با خاصیت ضدتورمی است. برای ما ایرانیان نیز که مدام در معرض تورم دو رقمی بوده‌ایم طلا چیز دیگریست و حکم قلک روز مبادا را دارد و چنان دور از ذهن نیست که همگی عایدی‌هایمان را با قیمت سکه طلا مقایسه می‌کنیم. از این رو سکه طلا به‌عنوان یک کالا ملموس‌تر از نرخ تورم که صرفا یک عدد آماریست می‌نماید. در این نوشته سعی بر این است که تغییرات هزینه متوسط خانوار ایرانی را بر پایه تغییر همزمان قیمت سکه طلا بسنجیم. برای این منظور متوسط هزینه کل سالانه خانوار شهری و روستایی را بر قیمت سکه طلا در همان سال تقسیم می‌کنیم تا عدد حاصله بیانگر توان خرید سکه توسط خانوار ایرانی در آن سال باشد.

البته برای این منظور فرضیاتی لازم است؛ نخست اینکه به سبب خطای ذاتی محاسبه متوسط درآمد خانوار که غالبا به سبب کمتر گزارش کردن سیستماتیک درآمد پیش می‌آید، ما ناگزیریم بپذیریم بهترین تخمین ما از درآمد خانوار، هزینه خانوار است. به معنای دیگر فرض است که یک خانوار ایرانی همان مقدار که خرج دارد برج دارد و هزینه و درآمدش یکسان است که البته چندان دور از ذهن هم نیست. دیگر آنکه فرض کنید یک خانوار شهری یا روستایی تمام هزینه (درآمد) خود را صرف خرید سکه طلا می‌کند. اگرچه این امر دور از ذهن می‌نماید، لیکن به ما کمک می‌کند تا روند تغییرات هزینه خانوار را بررسی کنیم و نسبتی از متوسط توان خرید سکه طلا توسط یک خانوار شهری یا روستایی به‌دست آوریم.

آمار متوسط هزینه خانوار در قالب سری زمانی ۳۲ساله (۱۳۹۲-۱۳۶۱) اخیر از سایت مرکز آمار ایران استخراج شده است. به‌علاوه باتوجه به دسترسی به قیمت سکه طلا طرح قدیم در ۳۲ سال اخیر (سایت خبرگزاری مهر) سکه طرح قدیم به‌عنوان نماینده قیمت سکه طلا در نظر گرفته شده است.

نمودار ۱ متوسط هزینه خانوار یک خانوار شهری و روستایی و قیمت سکه طلا را ترسیم می‌کند. آنچه مشخص است حرکت تنگاتنگ متوسط هزینه خانوار و قیمت سکه طلاست که نشان می‌دهد هر دو متغیر به‌طور همزمان تحت تاثیر افزایش سطح عمومی قیمت‌ها قرار دارند. در این ۳۲سال متوسط قیمت سکه طلا ۱۶۸هزار تومان بوده است. در همین دوره متوسط هزینه یک خانوار شهری ۴میلیون و ۶۱هزار تومان و متوسط هزینه یک خانوار روستایی دومیلیون و ۵۳۱هزار ریال ثبت شده است. حداقل قیمت سکه و هزینه خانوار (شهری و روستایی) مربوط به ابتدای دوره و سال ۶۱ و حداکثر قیمت سکه متعلق به سال ۹۱ بوده است. اما بیشینه هزینه خانوار (شهری و روستایی) متعلق به سال ۹۲ است.

با این مقدمه، نمودار ۲ توان خرید سکه طلا توسط خانوار شهری و روستایی را مابین سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد. در این ۳۲ سال هر خانوار شهری تقریبا به‌طور متوسط توان خرید سالانه ۳۱سکه را داشته است در حالی که این رقم برای خانوار روستایی سالانه ۱۹عدد سکه بوده است. بیشترین توان خرید سکه برای خانوار شهری در سال ۱۳۸۱ با تقریبا ۵۰سکه در سال و برای خانوار روستایی در سال ۱۳۸۳ با توان خرید سالانه ۳۲سکه در سال بوده است. به همین ترتیب کمترین میزان توان خرید سکه برای خانوار شهری ۱۲عدد در سال ۱۳۹۱ و برای خانوار روستایی ۸عدد سکه در سال ۱۳۶۶ بوده است. در مجموع این ۳۲سال یک خانوار شهری می‌توانست ۹۷۸سکه طلا طرح قدیم و یک خانوار روستایی ۶۰۱سکه طلا طرح قدیم خریده و انباشت کند.

نمودار ۳ روند تغییرات قیمت سکه طلا (طرح قدیم) و متوسط هزینه خانوار شهری و روستایی (خالص) را برای سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۲ نشان می‌دهد.

متوسط هزینه خانوار شهری در دوره مورد مطالعه سالانه ۱۹.۵۴درصد و متوسط هزینه خانوار روستایی در همین دوره سالانه ۱۹.۹۷‌درصد افزایش یافته است. اما قیمت طلا در همین مدت افزایش سالانه ۲۲.۸۱درصد را تجربه کرده است. بیشترین افزایش هزینه متوسط خانوار شهری ۴۲درصد و برای خانوار روستایی ۵۲درصد بوده است که هر دو در سال ۱۳۷۴ اتفاق افتاده است. قیمت سکه اما بیشترین افزایش را در سال ۱۳۹۰ و به میزان ۱۰۷درصد تجربه کرده است. کمترین میزان تغییر در هزینه متوسط خانوار در سال ۱۳۶۵ برای خانوار شهری ۲.۷درصد و برای خانوار روستایی در سال ۱۳۶۴ و به میزان ۱.۰۲درصد بوده است. بیشترین کاهش قیمت سکه مربوط به سال ۱۳۹۲ و به میزان ۲۸.۲۶درصد بوده است.

اما اگر دوره زمانی مورد مطالعه را به ادوار هشت ساله اول (۱۳۶۸-۱۳۷۵)، هشت ساله دوم (۱۳۷۶- ۱۳۸۳) و هشت ساله سوم (۱۳۸۴-۱۳۹۱) تقسیم کنیم مشاهده می‌شود که متوسط توان خرید خانوار شهری ایرانی در هشت سال دوم حداکثری و در دوران هشت ساله اول حداقلی است در حالی که دوره هشت ساله سوم جایگاهی بینابینی دارد. با این حال اگر ‌درصد تغییرات را ملاک قرار دهیم دوره هشت ساله اول با افزایش سالانه توان خرید سکه ۲۵.۸۷درصد برای خانوار شهری و ۲۷.۱۷درصد برای خانوار روستایی پیشتاز است و دوره هشت ساله دوم و سوم به ترتیب دوم و سوم هستند.

به تعبیری توان خرید سکه طلا توسط خانوار ایرانی در هشت سال اخیر و با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها به‌شدت کاهش پیدا کرده و در واقع به سطح سال‌های جنگ تحمیلی بازگشته است. حداقل این کاهش میزان در سال ۱۳۹۱ اتفاق افتاده است که تقریبا برابر با عدد مشابه سال ۱۳۶۶ است.

با این وجود در این تحلیل باید به موارد ذیل توجه بیشتری معطوف داشت؛ کاهش عمیق در توان خرید سکه طلا توسط خانوار ایرانی در هشت سال اخیر می‌تواند به سبب ارزش بالاتر از حد معمول طلا (در مخرج کسر) باشد. در واقع در سال‌های اخیر قیمت جهانی طلا به‌طور بی‌سابقه‌یی بالا‌تر از میانگین تاریخی خود بوده و کشور ما نیز از این روند مجزا نبوده است. مضافا اینکه در شوک‌های قیمتی مانند طرح هدفمندی یارانه‌ها مردم با هجوم به سمت دارایی‌های واقعی (مانند طلا) به‌دنبال سرپناهی برای سرمایه خود در مقابل گزند تبعات تورمی افزایش قیمت‌ها هستند. این واقعیت می‌تواند با افزایش تقاضا برای طلا تاثیر افزایش بی‌رویه قیمت طلا را دوچندان کند.

در نهایت افزایش ۲۵.۳۴درصد و ۱۹.۷۵درصد در متوسط هزینه خانوار توام با کاهش ۲۸.۲۶درصد قیمت سکه طلا در سال ۹۲ نسبت به سال قبل نوید بهبود ۲۱.۶۷درصد و ۱۳.۶۳درصد در توان خرید سکه طلا توسط خانوار شهری و روستایی را می‌دهد که نشان از معکوس شدن روند کاهشی دارد. امید آنکه این روند بهبود با مهار کردن تورم و بهبود توان خرید واقعی خانوار در سال‌های پیش رو ادامه یابد.

منبع: تعادل