انواع پرداخت‌های بانکی در ایران

حتی متولدین دهه ۷۰ هم می توانند به یاد بیاورند برای واریز مبلغی پول به حساب شان چند روز باید منتظر می شدند. مدام باید به بانک سر می زدند و دفترچه شان را به متصدی باجه بانک می دادند تا با گفتن جمله «به حساب تان واریز شده» آنها را خوشحال کند. آن زمان اگر کسی حرف از واریز آنی پول از طریق کارت به کارت آن هم بدون مراجعه به بانک می زد احتمالا همه به این نتیجه می رسیدند که بر اثر فشار زندگی مشاعرش را از دست داده است.
صف های طولانی برای واریز کردن مبالغ اندک پول به حساب ادارات و اشخاص و پرداخت قبض و باز کردن حساب یکی از نوستالژی های اعصاب خرد کن همین چند سال پیش است. فکرش را بکنید مجبور باشید فقط برای گرفتن یک صورت حساب یا اطلاع پیدا کردن از اینکه پولی به حساب تان واریز شده یا نه کلی در صف بمانید و دفترچه حساب تان را به متصدی باجه بدهید. او هم از شما بخواهد یک کارت شناسایی معتبر ارائه کنید تا موجودی حساب را اعلام کند.
این عصر در نظر اول خیلی وقت است که پایان یافته اما باور کنید تنها ۱۱ سال از نصب اولین دستگاه عابر بانک در نظام بانکی می گذرد. در این مدت کم تحولات بسیاری در شیوه های پرداخت به وجود آمده و باعث شده حتی کسانی که خودشان بارها و بارها برای پرداخت قبض شان در صف های طولانی ایستاده اند این موضوع را متعلق به «یک قرن قبل» بدانند. در گزارش امروز چندین روش پرداخت نوین را بررسی می کنیم و به نوعی مروری خواهیم داشت بر تاریخ تحول شیوه های پرداخت در نظام بانکی.

** شبکه شتاب؛ محبوب قدیمی
سال ۱۳۸۱ برای اولین بار پای ATMبه نظام بانکی کشور باز شد. مانند همه پدیده های جدید مردم خیلی با خدمات این دستگاه ها آشنا نبودند. کم کم حرف از کارت به کارت کردن به میان آمد و مشتریان بانک ها می توانستند بروند و از بانکی که در آن حساب داشتند یک کارت الکترونیکی بگیرند. تنها کاری که با این کارت ها می شد انجام داد کارت به کارت کردن بود.
شبکه شتاب راه اندازی شد و همه بانک ها به این شبکه متصل شدند. در حال حاضر واریز پول از طریق کارت بانکی به کارت دیگران تنها یکی از خدمات این سامانه است. دریافت صورت حساب، خرید کارت شارژ تلفن های اعتباری، خرید کارت اعتباری شرکت در آزمون های مختلف و… برای همه مشتریان بانک ها آشنا است. این شبکه به سرعت محبوب شد هر چند از همان روز اول تا به حال مردم مجبورند در ساعت های شلوغ و به بهانه های مختلف قطع شدن شبکه شتاب را تحمل کنند.
وضعیت فعلی: در حال حاضر شبکه شتاب به عنوان یکی از شیوه های نوین پرداخت یکی از محبوب ترین ها است. خیلی ها وقتی حرف از بانکداری الکترونیک به میان می آید ناخودآگاه به شتاب فکر می کنند. تلاش های زیادی هم از طرف بانک مرکزی در حال انجام است که مردم را به استفاده از خدمات این شبکه تشویق کند. مردم هم در صورتی که «دستگاه ها قادر به انجام تراکنش باشند» ترجیح می دهند کارهای شان را از این طریق انجام دهند. به ازای هر ایرانی هم به طور متوسط دو کارت بانکی صادر شده است.

** شاپرک؛ تازه وارد پر دردسر
یکی از سامانه هایی که اخیرا به سیستم بانکی کشور وارد شده شبکه پرداختی کارتی (شاپرک ) است. دستگاه های کارتخوان فروشگاهی هم پس از گسترش صدور کارت های بانکی در فروشگاه ها نمایان شدند. زمان زیادی لازم نبود که هر بانکی دستگاه مخصوص خود را در فروشگاه ها نصب کند.
استفاده از این دستگاه ها باعث افزایش بار ترافیکی شبکه شتاب که این تراکنش ها را هم ساپورت می کرد، شد. شاپرک راه اندازی شد که این بار ترافیکی را کاهش دهد. در فاز دوم هم قرار است دستگاه های کارتخوان ساماندهی شود و هر بانکی برای خودش یک دستگاه نصب نکند اما این سامانه شروع خوبی نداشت. از همان روز اول با حذف تسویه آنی فروشنده ها را نگران کرد.
بحث نظارت اداره مالیات از این طریق و دریافت کارمزد و… هم باعث شده دردسر بیشتری برای طراحان این شبکه به وجود بیاید. در کمال ناباوری مشخص شد که شاپرک حداقل برای مدت زمانی نامشخص تراکنش ها را از طریق همان شبکه شتاب مدیریت می کند و همه اینها باعث شده که نسبت به کارآیی این شیوه از پرداخت در نظام بانکی شک و شبهه به وجود بیاید.
وضعیت فعلی: در حال حاضر فروشنده هایی که می خواهند همچنان از دستگاه کارتخوان استفاده کنند ناچار هستند تن به مقررات این سامانه بدهند. هنوز هم دستگاه های مختلف کارتخوان میز فروشنده ها را اشغال کرده و خبری هم از اجرای فاز های بعدی شاپرک نیست.

** ساتنا؛ قدیمی ناشناخته
سامانه تسویه ناخالص آنی (ساتنا) یکی از شیوه های نوین پرداخت است که از سال ۱۳۸۵ راه اندازی شده اما برای مشتریان بانک ها همچنان ناشناخته باقی مانده است.
تسویه مبادلات بین بانک ها و انتقال وجه فوری بین حساب های مشتریان در دو بانک مختلف دو هدف اصلی راه اندازی این سامانه است. دو سال طول کشید که بالاخره بانک مرکزی اعلام کرد خدمات ساتنا برای حواله بین حساب های مشتریان در دو بانک مختلف قابل استفاده است. مشتریان بانک ها می توانند با مراجعه به شعب بانکی که در آن حساب دارند، از متصدیان مربوط درخواست حواله ساتنا به حسابی در بانک دیگر کنند. استفاده از این خدمت مستلزم داشتن شماره ساتنای حساب و مراجعه حضوری به بانک است شاید همین شرط باعث شده که به جز قشر های خاصی مانند بازاری ها و تجار یا ادارات دولتی مشتریان عادی بانک ها خیلی مایل به استفاده از آن نباشند.
وضعیت فعلی: خدمات ساتنا در حال حاضر بدون کارمزد در شعب همه بانک ها و برای انواع حساب های سنتی و متمرکز ارائه می شود. بانک ها به همان مشتریان خاص استفاده کننده از این خدمات هم راضی اند و با وجود فشار های بانک مرکزی تلاش چندانی برای معرفی آن در تبلیغات خود ندارند. شاید مهم ترین دلیلش هم ممنوعیت دریافت کارمزد باشد. به هر صورت بانک مرکزی همچنان اصرار دارد این سامانه برای استفاده مشتریان عادی هم گسترش دهد.

** پایا؛ راهی برای پردازش حواله های انبوه
پایاپای الکترونیک (پایا) زیرساخت اصلی مبادلات پولی بین بانکی حسابی انبوه به شمار می آید که در تیرماه سال ۱۳۸۸ راه اندازی شد.این سامانه طوری طراحی شده که می تواند دستور پرداخت های متعدد را از طرف بانک ها دریافت، پردازش و برای انجام به بانک های مقصد ارسال کند. بانک ها نیز می توانند دستور پرداخت های مشتریان خود را به صورت انفرادی یا انبوه دریافت و برای پایاپای و انجام در بانک های مقصد ارسال کنند. سامانه پایاپای الکترونیک در درون خود دارای دو هسته جداگانه «انتقال اعتبار» و «برداشت مستقیم» است.پرداخت الکترونیکی اقساط تسهیلات یکی از کارکرد های پایا است.

** لذت خرید در منزل با پی سی مارکت
بسیاری از تسهیلا ت گیرندگان، دریافتی های مستمر خود را در بانکی غیر از بانک تسهیلات دهنده دریافت می کنند. بر این مبنا استفاده از خدمات «پایا» امکان واریز وجه اقساط تسهیلات را بدون نیاز به مراجعه به شعب دو بانک و انتقال فیزیکی میسر کرده است.پرداخت حقوق و مستمری هم کارکردی است که پایا برای ادارات و شرکت های تجاری دارد. استفاده از امکانات «پایا» به سازمان ها و کارکنان و بازنشستگان آنها امکان می دهد تا بدون نیاز به افتتاح حساب های متعدد در بانک های مختلف بتوانند حقوق یا مستمری خود را از طریق واریز به حسابی که مد نظر کارکنان است دریافت کنند. این ویژگی به صورت ضمنی از تعدد حساب ها در شبکه بانکی کشور کاسته است.
استفاده از هسته برداشت مستقیم (انتقال معکوس) «پایا»، برای اولین بار در کشور امکان ارائه خدمات بانکی مبتنی بر دستور پرداخت های پیش تایید شده را به صورت بین بانکی میسر کرد. هسته پردازشی برداشت مستقیم، طیف وسیعی از خدمات پرداخت بانکی انفرادی و انبوه، نظیر پرداخت قبوض، پرداخت اجاره بها، اقساط تسهیلات و نظایر آن را به صورت بین بانکی امکانپذیر کرده است.
وضعیت فعلی: در حال حاضر اکثر ادارات و شرکت های تجاری از این سامانه استفاده می کنند. بانک مرکزی به تازگی امکان برداشت مستقیم از حساب مشتریان برای پرداخت قبض هاو اقساط و.. فراهم کرده که بر بستر همین سامانه قابل طراحی است. به نظر می آید مشتریان عادی بانک ها در آینده ای نزدیک بیشتر از خدمات این سامانه استفاده خواهند کرد.

** پرداخت های اینترنتی؛ پایت روی سیم است
به گزارش روزنامه هفت صبح، اینترنت بانک در کنار موبایل بانک هم در حال حاضر به شیوه های پرداخت نوین در نظام بانکی افزوده شده است. بانک ها به طور خاص روی این خدمات کار می کنند و همه بانک ها سایت های مخصوص برای کاربران اینترنتی شان راه اندازی کرده اند. خرید های اینترنتی در حال حاضر بیشترین سهم را در استفاده از خدمات اینترنت بانک دارد. هر چند می شود از این روش حساب افتتاح کرد، قبوض یا قسط ها را در هر ساعت از شبانه روز پرداخت و چند کار هیجان انگیز دیگر.
وضعیت فعلی: در حال حاضر استفاده از اینترنت بانک روبه گسترش است. البته دو دلیل مهم مانع از پیشرفت آن شده اولی به نبود زیر ساخت های مهم در بخش اینترنت مربوط می شود و کاربران از سرعت انجام کارهای بانکی در سایت بانک ها راضی نیستند. قطع شدن پی در پی وسط انجام عملیات مهم ترین گلایه کاربران است. دلیل دوم ضریب نفوذ پایین اینترنت خصوصا در شهرستان هاست.

منبع: آی تی آنالیز