ساختار نهادی علیه تولید

دکتر فرشادمومنی*: موتور خلق ارزش افزوده در اقتصاد ایران تجارت پول است. آنهایی که خودشان را درگیر تولید می‌کنند در حال انجام یک کار ملی هستند. اما اگر این تولید بخواهد به دستاورد، انباشت و ارتقا منجر شود باید ساختار نهادی در این مسیر همراهی‌اش کند. این همان چیزی است که ما از بدو روی کار آمدن دولت جدید مکرر مطرح کردیم که کانون اصلی مشکلات اقتصاد ایران این است که ساختار نهادی ما علیه تولید آرایش پیدا کرده است. تجارت پس از اینکه معطوف به تولید می‌شود و در امتداد تولید موضوعیت پیدا می‌کند وقتی در یک ساخت رانتی قرار گرفت به کلی متفاوت می‌شود و آنجا دیگر صلاحیت‌ها و نوآوری‌ها نیست که منشأ برخورداری می‌گردد. پیوندهای رانتی با کانون‌های توزیع رانت منشأ برخورداری می‌شود. در ارتباط با بنیان‌های اینکه چرا تجارت ما مکمل تولید نبوده و بر ضد تولید است بیشتر باید صحبت شود. درگیر تولید شدن با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور یک نوع مجاهدت است. تجارت ایران در ساختار رانتی قرار دارد و پیوندها با کانون‌های رانت منشا مشکلات کشور شده است. تجارت ما مکمل تولید نیست. ساختار تولید محور باعث ایجاد انگیزه کار در کشور می‌شود. البته سیستم بانکی نیز کم و بیش به همین شکل است. به عنوان مثال در تمام دنیا وقتی به بانک‌های خصوصی اجازه فعالیت می‌دهند در حقیقت می‌خواهند تا با این اقدام کارآمدی بازار پول را ارتقا دهند. در ارزیابی که کمیسیون کلان اتاق بازرگانی انجام داده نشان داده شد که بانک‌ها ۷۳ درصد منابع خود را در اختیار غیر مولد‌ها گذاشته‌اند و بخش اعظمی از مابقی را با تکنولوژی‌هایی که ظاهر سازی می‌کنند به شرکت‌های خاص می‌دهند. در ادبیات توسعه ذکر شده که بزرگترین چالش برای یک دولت این است که ترتیبات نهادی را به گونه‌ای سامان بدهند که منافع فردی با منافع جمعی هم راستا شوند. در حقیقت وقتی این ساماندهی صورت گرفت برخی افراد حتی به بهای ضربه زدن به زندگی ده‌ها میلیون نفر منافع خودشان را لحاظ می‌کنند.
در زمان جنگ بررسی کردیم که در ۴۰ سال گذشته ۱۷‌رکورد در مقیاس کلان اقتصاد کشور اتفاق افتاد که ۱۴‌عدد از این رکوردها متعلق به دوران جنگ است. در این ۴۰ سال فقط یکبار تورم یک رقمی را تجربه کردیم و آن هم در سال ۶۴ بود که رشد نقدینگی در اوج جنگ شش درصد بود. وقتی جنگ شروع شد ذخیره ارزی عراق هفت برابر ایران بود و با وجود اینکه جمعیتشان یک سوم ایران بود اما درآمد نفتی آنها با ایران برابری می‌کرد. ولی وقتی که جنگ تمام شد ایران بدهی خارجی اش صفر بود و حتی بدهی‌های دوره پهلوی را هم پرداخت کرد در حالی که عراق ذخیره ارزی اش به صفر رسیده بود و ۸۵ میلیارد دلار هم بدهکار شده بود. به یاد داشته باشیم تاریخ توسعه تاریخ نوآوری‌های نهادی کاهنده هزینه مبادله است. هفت نوآوری نهادی معرفی شد که هر کدام امروز هم به کار گرفته شود اقتصاد کشور را متحول می‌کند. هنگام ارائه اولین بودجه به دولت جدید گفتم تصمیم‌گیری در مورد توزیع دلارهای نفتی را به مجلس واگذار کنید. اگر کسی بخواهد برخوردار شود باید به سمت تولید برود و تولید را جذاب کرده و شرایط رانت خواری را نیز افزایش می‌دهد.
* اقتصاددان
منبع: آرمان