از دانه‌های سرخ انار شب یلدا تا سرخی آتش شب چهارشنبه سوری؛ فاصله‌ای برای استقبال از بهار با اجرای آداب و رسومی که تنها بخش اندکی از آن مانده است، آنچه در این میان همیشه ثابت بوده چیدن سفره و تهیه و تدارک برای برگزاری این شب است.
جشن «سوری» که از آن با عنوان «چهارشنبه‌سوری» یاد می‌شود، یکی از جشن‌های آتش است که در ایران باستان برای پیشواز از نوروز و در سه‌شنبه شب آخر سال برگزار می‌شد. این جشن آمیزه‌ای از چند آیین گوناگون است و از میان تمام رسوم که در ایران باستان در این شب اجرا می‌شد امروزه فقط بوته افروزی باقی مانده و مابقی سنن به فراموشی سپرده شده است.
در گذشته آیین چهارشنبه سوری تنها به آتش افروزی بسنده نمی‌شد، خانه‌تکانی پیش از چهارشنبه سوری، خریدن آیینه و کوزه نو، خرید اسپند دانه، چراغانی، فراهم کردن و خوردن آجیل هفت مغز، کوزه شکستن، فال‌گوش ایستادن، فال کوزه، ریختن آب به گوشه و کنار خانه، به بیابان رفتن در روز چهارشنبه سوری، تخم‌مرغ شکستن، شال‌‌اندازی، کفچه (قاشق‌زنی)، گره‌گشایی از بخت دختران با بستن کوپله (قفل) به گردن، نشستن روی چرخ کوزه‌گری، شکستن گردو، گفتن آرزوها به آب روان، فریاد زدن خواسته‌ها در چاه کهن، یاری خواستن از «چهارشنبه خاتون»، رنگ کردن خانه با گِل‌هایی به رنگ آبی و زرد، پختن آش ویژه چهارشنبه سوری و… صورت می‌گرفت.
در این شب مردم، هیزم را روی هم می‌گذارند و با غروب خورشید آن را در حیاط خانه یا در کوچه و خیابان آتش می‌زنند و آخرین چهارشنبه سال را با پریدن از روی آتش جشن می‌گیرند، اما در سال‌های اخیر جشن چهارشنبه سوری به پریدن از روی آتش ختم نمی‌شود و مواد محترقه جایگزین دارت‌ها و کوزه‌های چهارشنبه سوری شده است. به همین دلیل همه ساله همزمان با نزدیک شدن به آخر سال و شب چهارشنبه سوری علاوه بر بازار تنقلات، آجیل و شیرینی، بازار مواد محترقه و آتش‌بازی نیز رونق چشمگیری پیدا می‌کند؛ به طوری که براساس آخرین آمار اعلام شده تنها در سال ۹۰ تهرانی‌ها ۲/۶ میلیارد تومان پول صرف خرید مواد محترقه و آتش‌بازی کردند.
البته هزینه مذکور تنها مربوط به آتش‌بازی بوده و تنقلات و شام را شامل نمی‌شود. اگرچه برخی رسوم شب چهارشنبه سوری در سال‌های اخیر کمرنگ شده، اما مراسم آتش‌بازی در این شب با ورود مواد جدید محترقه هر سال پررنگ‌تر می‌شود؛ به طوری که با نزدیک شدن به روزهای آخر سال دوباره تب خرید و فروش مواد محترقه در خیابان‌های شهر داغ می‌شود و حتی سر چهارراه‌ها دست‌فروشانی که تا دیروز گل می‌فروختند، این روزها به خرید و فروش مواد محترقه رو آورده‌اند.
فشفشه، سیگارت معمولی، سیگارت سه زمانه، آبشار، کپسولی، فرفره، پروانه، دینامیت، زنبوری، موشک سوتی و موشک سه پایه از جمله کالاهایی است که در این روزها بین پیر و جوان خرید و فروش پررونقی دارند و دسترسی به این مواد نیز چندان دشوار نیست. در حال حاضر یک بسته سیگارت به عنوان یکی از مواد محترقه محبوب در بازار قیمتی در حدود سه هزار تومان دارد، منور نیز در حدود سه تا چهار هزار تومان در بازار عرضه می‌شود و برای خرید این کالا فقط کافی است از منزل خارج شوید و به اولین سوپر مارکت محلتان سری بزنید.
پس از برگزاری مراسم آتش‌بازی پای خوردن شام و تنقلات برای گذران شب به میان می‌آید. در گذشته پس از پایان آتش‌افروزی، اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند و آخرین دانه‌های نباتی مانند تخم هندوانه، تخم کدو، پسته، فندق، بادام، نخودچی، تخم خربزه، گندم و شاهدانه را که از ذخیره زمستان باقی مانده بود، روی آتش بو داده و با نمک تبرک می‌کردند و می‌خوردند. آنان بر این باور بودند که هر کس از این معجون بخورد، نسبت به افراد دیگر مهربان‌تر و کینه و رشک از او دور می‌شود.
همچنین قدیمی‌ها معتقدند، خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری باعث شگون و خوش یمنی است. خوردن دانه‌های نباتی این روزها نیز در جشن چهارشنبه سوری رواج دارد، با این تفاوت که در گذشته از دانه‌های نباتی باقیمانده از ذخیره زمستانی برای این شب استفاده می‌شد، اما این روزها آجیل شور و شیرین از مغازه‌های آجیل فروشی و با قیمت‌های آنچنانی رونق‌بخش سفره چهارشنبه سوری شده است.
علاوه بر دانه‌های نباتی یا همان آجیل امروزی، شیرینی یکی دیگر از تنقلات ثابت سفره شب چهارشنبه سوری محسوب می‌شود با این تفاوت که در گذشته از نان شیرینی‌های خانگی برای شیرین کردن کام استفاده می‌شد، اما این روزها شیرینی‌های موجود در بازار جایگزین نان شیرینی‌های محلی در شهرهای بزرگ شده، هرچند هنوز در برخی شهرهای کوچک پخت این نان‌ها رواج دارد.باسلق (راحت‌الحلقوم) یکی از شیرینی‌هایی است که از گذشته سفره این شب را رونق می‌بخشید و این روزها نیز آجیل شب چهارشنبه سوری با این شیرینی شناخته می‌شود.
میوه هم مانند آجیل پای ثابت سفره جشن‌های باستانی ایرانی است، با این تفاوت که در گذشته و به دلیل کمبود میوه در زمستان، میوه‌های خشک مانند کشمش، توت، انجیر، خرمای‌خشک و آلوی خشک زینت‌بخش سفره شب چهارشنبه سوری می‌شد، اما این روزها علاوه بر میوه‌های خشک، به لطف سردخانه‌ها علاوه بر میوه‌های زمستانی می‌توان از میوه‌های تابستانی نیز برای سفره جشن چهارشنبه‌سوری استفاده کرد.
آش رشته برای رشته کار
آش بیمار یکی دیگر از خوردنی‌ها در این شب است. در گذشته خانواده‌هایی که بیمار یا حاجتی داشتند برای برآمدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشان نذر می‌کردند و در شب چهارشنبه آخر سال، آش بیمار می‌پختند. این روزها نیز هنوز رسم پختن این آش به صورت محدود رواج دارد و برخی به بهانه رفع حاجت آش می‌پزند و برخی دیگر آش را جزء جدایی‌ناپذیر سفره چهارشنبه سوری می‌دانند و معتقدند که خوردن آش رشته در این شب باعث می‌شود تا رشته کار در طول سال از دست‌شان خارج نشود.
آش رشته را شاید بتوان ارزان‌ترین خوردنی سفره چهارشنبه سوری دانست، قیمت نهایی پخت یک کیلو آش رشته این روزها به حدود ۶ تا هشت هزار تومان می‌رسد.
شام در شب
پس از اجرای آیین، حال نوبت شام است. در شب چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف غذاهای متفاوتی پخته می‌شود، اما سبزی پلو با ماهی را می‌توان غذای اصلی این شب دانست، هرچند برخی در این شب رشته پلو و کوکو سبزی را به‌عنوان شام انتخاب می‌کنند.
از نظر اقتصادی نیز می‌توان گفت پخت سبزی پلو با ماهی بسته به انتخاب نوع ماهی است. در حال حاضر انواع مختلفی ماهی با قیمت متفاوت وجود دارد، به همین دلیل می‌توان ماهی‌های مختلفی برای این شب تهیه کرد. همچنین در برخی مناطق کشور نیز ماهی شکم‌پر غذای اصلی شب چهارشنبه سوری است که برای این منظور ماهی سفید پیش‌بینی می‌شود.
اما برای پخت رشته پلو با کوکو سبزی بسته به نوع برنج هزینه‌های متفاوتی نیاز است. در حال حاضر برنج ایرانی به طور متوسط کیلویی ۸ هزار تومان و خارجی کیلویی پنج هزار تومان عرضه می‌شود و رشته پلو نیز قیمتی حدود ۱۵۰۰ تومان دارد. برای پخت کوکو سبزی نیز به تخم‌مرغ و سبزی نیاز است. تخم‌مرغ در حال حاضر دانه‌ای ۳۵۰ تومان در بازار به فروش می‌رسد و برای خرید هر کیلوگرم سبزی خرد شده نیز باید در حدود ۲۵۰۰ تومان هزینه کرد. با این شرایط می‌توان گفت پخت کوکوسبزی برای چهار نفر حدود ۶ هزار تومان هزینه در بر خواهد داشت.
منبع: دنیای اقتصاد
  |
 |
 |
 |
 |
 |
