بیمه زنان خانه‌دار از حرف تا عمل

عباس رنجبر کلهرودی*: یکی از طرح‌هایی که به‌رغم تبلیغات گسترده، در ۱۰ سال گذشته تاکنون اجرایی نشده است و چشم‌انداز روشنی نیز برای اجرای آن متصور نیست، طرح «بیمه زنان خانه‌دار» است. در این مقاله ضمن بررسی اجمالی تاریخچه بیمه زنان خانه‌دار، به ریشه‌یابی علل عدم‌اجرای طرح بیمه‌ای مذکور پرداخته شده است.

در سال ۱۳۸۱ بنا به درخواست معاونت امور اجتماعی و دفتر امور زنان و خانواده سازمان بهزیستی کشور مبنی بر ارائه طرحی جهت برقراری پوشش بیمه مستمری بانوان تحت‌حمایت سازمان بهزیستی یک گروه چهار نفره، مرکب از ۲ نفر از کارشناسان آن سازمان و ۲ نفر از کارشناسان شرکت بیمه دانا تشکیل و پس از مطالعه و بررسی کارشناسی، طرح بیمه زنان خانه‌دار و قرارداد آن بر مبنای تجارب شرکت بیمه دانا در ارائه بیمه مستمری مادام العمر و براساس اصول زیرتهیه و تدوین و ارائه شد:
۱- ارائه پوشش بیمه مستمری برای کلیه زنان خانه‌دار در کشور؛
۲- امکان مشارکت هر یک از زنان خانه‌دار به میزان دلخواه؛
۳- تعیین یک حداقل حق بیمه برای مشارکت دولت به‌منظور تشویق و ترویج طرح و همچنین حمایت از افراد نیازمند و زنان خودسرپرست؛
۴- ارائه پوشش‌های بیمه‌ای مکمل به‌منظور حمایت از خانواده در صورت فوت نان‌آور خانواده.
مدتی بعد به‌دلیل تغییرات در سازمان بهزیستی کشور اجرای طرح بیمه زنان خانه‌دار با ابهام روبه‌رو شد. بعد از مدت زمانی بازهم این طرح از طریق مراجع دیگری مطرح شد، لیکن هیچ‌گاه مبانی و الزامات و راهکارهای اجرایی طرح مورد توجه دقیق قرارنگرفت، به همین دلیل تاکنون نیز به نتیجه نرسیده است و چنانچه به همین سبک و سیاق پیش رود در صورت اجرا، اهداف آن محقق نخواهد شد، زیرا طرح‌های بدون پشتوانه اجرایی راه به جایی نخواهد برد.
دلیل عدم‌اجرای طرح ‌
یکی از مشکلات عدم‌اجرای برخی از طرح‌ها در کشور ما این است که مراجع تصمیم‌گیری در موضع حاکمیتی عمل می‌کنند یا مجبور نیستند یا نیازی نمی‌بینند که قبل از اجرای تصمیمات خود در امور جاری، نظر دست‌اندرکاران و صاحب‌نظران را جویا شوند و از تجارب واحدهای اجرایی به‌خوبی بهره‌مند شوند؛ ‌به‌ویژه در تدوین سیاست‌های کلان اقتصادی درباره رفاه اجتماعی و پوشش‌های بیمه‌ای فراگیر از جمله: بیمه‌های درمان، ‌بیمه‌های زندگی و شخص ثالث، از نظرات کارشناسی شرکت‌های بیمه تجاری تاکنون استفاده نشده است و بیمه زنان خانه‌دار نیز اگرچه در ابتدای امر با استفاده از تجارب کارشناسان بیمه تدوین شد، لیکن دانسته یا ندانسته گام در مسیر دیگری نهاد.
بیمه زنان خانه‌دار یا بیمه زنان سرپرست خانوار؟
برای اجرای هر طرحی از جمله طرح بیمه زنان خانه‌دار، ‌علاوه‌بر اهداف واقع‌بینانه، تعداد افراد تحت‌پوشش و تعیین بودجه اجرای طرح نیز لازمه موفقیت آن است که به نظر می‌رسد که در طرح بیمه زنان خانه‌دار به‌رغم تاکید بر استفاده از بودجه عمومی، چندان مورد توجه قرار نگرفته است؛ زیرا اگر بودجه پیشنهادی دولت تصویب و اجرا شود کافی نیست و نیز اگر بخواهیم به عده‌ای تخصیص بدهیم و به عده‌ای ندهیم یا وعده آینده را بدهیم، عادلانه نخواهد بود. طبق آمار مرکز ایران بیش از ۲۱ میلیون خانوار در ایران زندگی می‌کنند که در ۸۸ درصد آنها (۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار خانوار)‌ نفر سرپرستی خانوار به عهده مردان است که بخش اعظم همسران این تعداد خانوار، خانه‌دار هستند و به‌طور قطع اگر دولت بخواهد تحت‌هر عنوان به آنان کمک کند یا آنان را تحت‌پوشش بیمه قرار دهد، بودجه بسیار زیادی می‌طلبد که با اعتبارات موقت: ۱۵، ۱۰۰ یا حتی ۲۰۰ میلیارد تومان یا پوشش سالانه ۲۰۰ هزار نفر در سال، با احتساب رشد جمعیت فعلی نیز جوابگو نخواهد بود.
از طرف دیگر براساس آمار مذکور در حدود ۵/۲ میلیون نفر از زنان خانه‌دار، ‌سرپرست خانوار یا خود سرپرست هستند که از قضا بخش زیادی از آنان نیازمند حمایت فوری دولت، نه تنها بابت بیمه مستمری زنان خانه‌دار؛ ‌بلکه بابت مایحتاج ضروری خود هستند.
از سوی دیگر با توجه به آمار مرکز آمار ایران، بخش زیادی از جمعیت ۵/۱۸ میلیون نفری زنان خانه‌دار و بخش اندکی از جمعیت ۵/۲ میلیون نفری جمعیت زنان سرپرست خانوار، در مقایسه با سایر مردم، نیاز به حمایت دولت ندارند و خودشان می‌توانند متکفل هزینه‌های بیمه خود باشند. به‌طور یقین به غیر‌از زنان شاغل، همه زنان خانه‌دار نیازمند پوشش‌های بیمه‌ای به‌ویژه بیمه مستمری زنان خانه‌دار هستند و نقش دولت در این باره صرفا اختصاص بودجه نیست؛ بلکه دولت می‌تواند با اعمال سیاست‌های ترویجی از بیمه گذاران و شرکت‌های بیمه تجاری در ارائه پوشش‌های بیمه‌ای برای زنان خانه‌دار طبق شرایط مورد نظرشان اقدام کند.

آموختن ماهیگیری
با توجه به کارکردهای بسیار متنوع بیمه‌های زندگی در حمایت از کانون خانواده و جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، کمک به دولت و جامعه در حمایت غیرمستقیم از اقشار مختلف مردم به‌ویژه جامعه زنان و همچنین آثار بسیار مثبت اقتصادی سرمایه‌گذاری حق بیمه‌های تجمیع شده بیمه‌های زندگی در اقتصاد کلان کشور و شکوفایی اقتصادی پیشنهاد می‌شود، بیمه زنان خانه‌دار برمبنای طرح بیمه مستمری شرکت بیمه دانا و با شرایط زیر اجرایی شود:
۱- بسترسازی لازم جهت ارائه پوشش بیمه مستمری به‌همراه سایر پوشش‌های بیمه‌ای زندگی برای کلیه زنان خانه‌دار با مشارکت آنان
۲- اختصاص بودجه پیش‌بینی شده با اولویت زنان سرپرست خانوار و حمایت مستقیم و غیر‌مستقیم از سایر بیمه شدگان
نباید فراموش کنیم که طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بهره‌مندی همه مردم کشور از نیازهای اساسی و برخورداری از رفاه اجتماعی با رعایت اصل کرامت و منزلت انسانی، حق هر شهروند ایرانی است.
ریسک‌های متعددی از جمله سالمندی، از کارافتادگی، بیکاری، فقر و… جان و مال و زندگی مردم را تهدید می‌کند که باید بااستفاده از مشارکت خود مردم توسط برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران تدابیر لازم در این خصوص اندیشیده شود.
بنابراین به‌منظور رعایت ۲ اصل فوق شایسته است به‌جای راه‌های موقتی و بعضا احساسی در مقابله با برخی مشکلات جاری، راهکارهای بنیادی به‌ویژه از راهکار بیمه‌های زندگی در باره طرح بیمه زنان خانه‌دار و موارد مشابه استفاده شود.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد