پویا نعمت‌اللهی: نایب‌رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اظهار داشته که لایحه بودجه باید الزاما «شفاف» و «متکی بر درآمدهای مستحکم و قابل‌تحقق» و همچنین «هزینه‌های سنجش‌شده» و مبتنی بر «حسابداری بهای تمام‌شده» ارائه بدهد. آنچه از سخنان این مقام برمی‌آید این است که دولت باید بودجه کشور را بر اساس شیوه «بودجه‌ریزی عملیاتی» تنظیم کند. باید اذعان کرد که دسترسی به چنین رویه‌یی سال‌هاست که دغدغه اصلی سیاستگذاران و بودجه‌نویسان کشور بوده است؛ گو آنکه تاکنون هیچ اقدام عملی هم در دولت‌های گذشته موفق به دستیابی به چنین بودجه‌یی نشده و آنچه در عمل شاهد بوده‌ایم، همانا روش «بودجه‌ریزی سنتی» یا همان «متکی بر ارقام سنوات قبل» است. اهمیت بودجه‌ریزی عملیاتی تا به آن درجه است که در قانون برنامه چهارم و پنجم، موادی در لزوم به‌کارگیری این شیوه ذکر شده است. در قانون برنامه چهارم و ذیل مواد ۱۳۸ و ۱۴۴، دولت موظف شده بود که تا پایان سال دوم برنامه، «نظام بودجه‌ریزی» را بازنگری کرده و الزامات و راهکارهای نیل به بودجه‌ریزی عملیاتی را فراهم سازد. به دلیل عدم موفقیت دولت، مجددا چنین رهنمودهایی در برنامه پنجم هم مشاهده می‌شود. مثلا در ماده ۲۱۹ مقرر شده که دولت تا پایان سال دوم برنامه به‌تدریج باید زمینه‌های لازم را برای تهیه بودجه‌های عملیاتی در کلیه دستگاه‌های اجرایی فراهم آورد به نحوی که از سال سوم به بعد تمامی بودجه به همین روش تنظیم شده باشد. همچنین در ماده ۲۱۷ نیز کلیه بخش‌های دولتی و موسسات دولتی موظف شده‌اند که برنامه‌های اجرایی و عملیاتی خود را در قالب «بسته‌های اجرایی برنامه» تهیه کنند که همین بسته‌ها مبنای تنظیم و تصویب بودجه سنواتی دستگاه قرار خواهد گرفت. نگاهی به سیر تکوین مفهوم و نقش بودجه آشکار می‌سازد که مدیران دولتی، ادراک‌های متفاوتی از «بودجه به مثابه پول و منابع» دارند. برخی بودجه را به عنوان ابزار کنترل، عده‌یی بودجه را به عنوان ابزار مدیریت مالی و برخی هم به عنوان ابزار برنامه‌ریزی و مدیریت راهبردی دارند. اما اهمیت این روش بودجه‌ریزی در کجاست که این همه به آن توجه شده است. به نظر می‌رسد تنها راه اصلاح و رهایی از شیوه‌های سنتی و فعلی بودجه‌ریزی همین توسل به بودجه‌ریزی عملیاتی است. در ساختارهای سنتی همیشه فرض بر این بوده که این «محصولات» هستند که «منابع» را مصرف می‌کنند اما نظام مدرن بودجه‌ریزی پا را فراتر گذاشته و اصرار دارد که عامل مصرف منابع، صرفا «محصولات» نیستند بلکه «فعالیت‌ها» هستند که این منابع را مصرف می‌کنند. یعنی «محصولات» عملا «فعالیت‌ها» را مصرف کرده و «فعالیت‌ها» هم به‌نوبه خود «منابع» را مصرف می‌کنند. در بخش کلان و در نظام بودجه‌ریزی سنتی همواره از دو اشکال اساسی یاد می‌شود که عبارتند از «غیرعملیاتی بودن» و «غیرشفاف بودن». اما در ساختار نوین عوامل «صرفه‌جویی» و «اثربخشی» به ابعاد سنتی بودجه‌ریزی اضافه شده و مآلاً فی‌مابین «کارایی» و «اثربخشی» بودجه‌یی نیز قائل به تمایز می‌شوند به‌گونه‌یی که مقوله «کارایی بودجه‌یی» ناظر بر «استفاده مفید از منابع بودجه‌یی» بوده حال آنکه «اثربخشی بودجه‌یی» به نوعی با «عملکرد بودجه‌یی» مرتبط می‌شود. اهمیت این شیوه از آنجا ناشی می‌شود که طبقه‌بندی عملیات، متکی بر ارزش‌افزوده‌یی است که از آن «فعالیت‌ها» به دست می‌‌آیند. همچنین از آنجا که اهداف هر سند بودجه به صورت «کمی» و «قابل‌اندازه‌گیری» ارائه می‌شود، بنابراین «ارزیابی بودجه» آسان‌تر شده و فعالیت‌های فاقد ارزش‌افزوده به راحتی قابل‌شناسایی خواهند بود. به این مفهوم که در سند بودجه (چه در بعد کلان کشوری و چه در بعد خرد و سازمان‌های دولتی)، رابطه میان «مبالغ و وجوه تخصیص‌یافته» به هر برنامه (یا همان فعالیت) در کنار «نتایج حاصل از اجرای آن فعالیت» مقایسه می‌شود. دقت داریم که سازمان برنامه همواره با حجم عظیمی از «درخواست بودجه» روبه‌رو است. اما این سازمان عملا هیچ ابزاری برای «ارزیابی کیفی» آن «بودجه تخصیص‌داده‌شده» ندارد. بودجه‌ریزی عملیاتی فی‌الواقع همان «بودجه برنامه‌یی» است با این تفاوت که به شیوه‌های دقیق‌تری قادر به آنالیز نحوه اجرای برنامه‌ها از دیدگاه «هزینه / فایده» است. بدیهی است از این طریق می‌توان به دلایل افزایش قیمت‌تمام‌شده فعالیت‌ها در بخش دولتی آگاه شد. به هر تقدیر نباید این گونه تصور کرد که میان «بودجه» و «عملکرد» صرفا یک «ارتباط فنی» برقرار است. بودجه‌ریزی عملیاتی در واقع مدیران و تصمیم‌گیران را قادر می‌سازد که جهت تخصیص منابع، یک مبنای صحیح و منطقی به دست آورند تا بر اساس آن نتایج «قابل‌سنجش» به دست آورند. به نظر می‌رسد که تنها از همین طریق می‌توان مشکلات بودجه‌یی سازمان‌های دولتی را با تمرکز دقیق‌تر و مناسب‌تری مورد بررسی قرار داد. دقیقا در همین‌جاست که مهم‌ترین فایده نظام بودجه‌ریزی عملیاتی آشکار می‌شود و آن این است که جهت تصمیم‌گیری‌های بودجه‌یی، یک فرآیند منطقی ایجاد می‌شود. از این طریق می‌توان ارتباط فی‌مابین «بودجه» و «نتایج عملکرد» را هم زیر ذره‌بین قرار داد و فی‌الحال مبنای مناسبی هم برای پاسخگویی در نزد مدیران سازمان‌های دولتی پدید می‌آید. به طور کلی شیوه بودجه‌ریزی عملیاتی تنها راه فرار از شر مصایب بودجه‌ریزی سنتی است.
منبع: اعتماد
  |
 |
 |
 |
 |
 |
