در روزهایی که آسمان سیاست ابری است یکی از نخستین جاهایی که واکنش نشان میدهد، بازار سرمایه است.
سرمایهگذاران با اضطراب، نمودارها را بالا و پایین میکنند، هر شایعهای میتواند موجی از فروش یا خریدهای هیجانی بهدنبال داشته باشد، و ناگهان این پرسش ذهن هزاران نفر را درگیر میکند: «در بورس بمانم یا خارج شوم؟»
این گزارش تحلیلی، با نگاهی به تجربههای تاریخی، رفتارهای مالی و اصول سرمایهگذاری در شرایط بحرانی، میکوشد به این پرسش پاسخ دهد.
چرا بازارها از جنگ میترسند؟
بازار سرمایه بازتابی از امیدها و ترسهای جمعی است. هر نشانهای از درگیری نظامی، چه در داخل و چه در منطقه، بهطور مستقیم بر چند متغیر حساس اقتصادی اثر میگذارد. مثل قیمت ارز، نرخ تورم، جریان سرمایه خارجی، ریسکهای سیاسی و اقتصادی شرکتها.
در نتیجه، واکنش طبیعی بازار در فاز اول یک بحران، «کاهش ریسک» است؛ یعنی فروش داراییهای پرریسک مثل سهام و حرکت بهسوی داراییهای امنتر. اما این فقط بخش اول داستان است.
تجربههای تاریخی: بازار بعد از بحرانها چگونه عمل کرده است؟
بررسی بورس ایران در سالهای بحرانی نشان میدهد که بازار معمولاً دو فاز دارد:
۱. واکنش سریع و هیجانی: مثل افت شاخص، کاهش حجم معاملات و خروج پول حقیقی.
۲. بازگشت تدریجی یا جهش ناگهانی: پس از فروکش کردن هیجان، بازار بر اساس واقعیتهای اقتصادی خود را بازتنظیم میکند. در برخی موارد (مانند جهش نرخ ارز)، شرکتهای صادراتمحور حتی رشد میکنند.
نکته مهم این است که بورس ایران بهدلیل ارزبر بودن داراییها و ماهیت تورمپذیر اقتصاد، در میانمدت و بلندمدت معمولاً با تورم حتی با تاخیر، تطبیق پیدا میکند.
چطور سرمایهگذار هوشمند باشیم، نه هیجانی؟
در شرایط فعلی، تصمیم درباره ماندن یا خروج از بازار به چند عامل بستگی دارد. اگر هر سرمایهگذار صادقانه به سؤالات زیر پاسخ دهد، مسیر مشخصتری خواهد داشت:
۱. افق سرمایهگذاریام چقدر است؟
اگر شما برای یک ماه آینده نیاز فوری به پولتان دارید، بورس جایی برای نگهداری سرمایه نیست، حتی در شرایط عادی. اما اگر افق زمانیتان یکساله یا بیشتر است، باید با دید بلندمدت تصمیم بگیرید.
۲. چقدر تحمل ریسک دارم؟
آیا نوسان منفی ۲۰ درصدی باعث بیخوابی شبانهتان میشود؟ اگر بله، شاید بهتر باشد بخش ریسکی پرتفویتان را کاهش دهید.
۳. در چه سهمهایی سرمایهگذاری کردهام؟
شرکتهایی با دارایی ریالی، هزینه ارزی، وابسته به واردات یا بدون مزیت رقابتی، در بحرانها آسیبپذیرترند. اما شرکتهای صادراتی، داراییمحور یا دارای بازار انحصاری داخلی، معمولاً امنترند.
۴. آیا تنوع سبد را رعایت کردهام؟
داشتن سبدی متنوع (سهام + صندوق درآمد ثابت + طلا یا ارز) میتواند اثر بحران را تعدیل کند. همه پولتان را در یکجا نگذارید.
چه کسانی باید بورس را ترک کنند؟
ترک کامل بازار سرمایه تصمیمی سنگین است و در اغلب موارد توصیه نمیشود، اما در این شرایط، گروههای زیر بهتر است بهطور موقت از بازار خارج شوند:
*کسانی که سرمایه اضطراری خود را وارد بازار کردهاند.
*افرادی که از نظر روانی تحمل نوسان ندارند.
*کسانی که بدون تحلیل، صرفاً با شایعه سهم خریدهاند.
افرادی که در نمادهای زیانده و بیپشتوانه گرفتار شدهاند و چشماندازی برای بازگشت نمیبینند.
چه کسانی باید بمانند و چگونه بمانند؟
ماندن در بورس در شرایط بحرانی به معنای بیتفاوتی نیست، بلکه بهمعنای مدیریت فعال و آگاهانه سرمایه است. اگر جزو این گروهها هستید، احتمالاً ماندن انتخاب بهتری است:
*کسانی که افق بلندمدت دارند و نیاز فوری به نقدینگی ندارند.
*افرادی که پرتفوی متنوع و منطقی بستهاند.
*کسانی که در شرکتهای بنیادی، صادراتی یا دارای داراییهای واقعی (زمین، املاک، تجهیزات) سرمایهگذاری کردهاند.
در عین حال، ممکن است نیاز باشد وزن سبد خود را به نفع صندوقهای درآمد ثابت، سهام دلاری یا طلا تنظیم کنید. این یعنی خروج کامل نه، ولی بازتنظیم هوشمندانه بله.
نقش صندوقهای سرمایهگذاری در شرایط بحرانی
در روزهای بیثباتی، بسیاری از سرمایهگذاران خرد ترجیح میدهند بهجای خرید مستقیم سهم، از صندوقهای سرمایهگذاری استفاده کنند. دلیلش روشن است! مدیریت حرفهایتر، کاهش ریسک نوسانات شدید، نقدشوندگی بهتر (در برخی صندوقها)
صندوقهای مختلط، طلا و درآمد ثابت میتوانند جایگزینهای قابل قبولی برای کاهش فشار روانی بازار باشند، بدون آنکه کاملاً از چرخه بورس خارج شوید.
بمانید، اما با چشم باز
بحرانهای سیاسی و نظامی همیشه وجود داشتهاند و بازار سرمایه نیز همیشه تحت تأثیر آنها بوده است. اما در نهایت، آنچه تعیینکننده بازدهی شماست، نه «شدت بحران» بلکه رفتار شما در برابر آن است.
اگر افق دیدتان بلندمدت است، سبدتان متنوع است و از اساس بر مبنای تحلیل سرمایهگذاری کردهاید، نیازی به فرار نیست. شاید فقط لازم باشد بازتنظیم کنید، نه ترک کامل.
اما اگر پول اضطراریتان در بورس است، از خواب و خوراک افتادهاید و هر خبر تلگرامی آرامشتان را میگیرد، شاید وقت آن باشد بخشی از سرمایهتان را به پناهگاه ببرید.
در نهایت، تصمیم درست همیشه تصمیمی شخصی است، اما باید مبتنی بر منطق باشد، نه ترس.