همزمان با حضور هیأتهای تجاری و نمایندگان شرکتهای خارجی در ایران، گمانهزنیهای مختلفی درباره مسیر این سرمایهها مطرح میشود. در کشورهای درحال رشد دیگر که شرایط مشابهی با ایران دارند، مقصد بخش کلانی از این سرمایهها شرکتهای کوچک و متوسط است. این شرکتها که تعداد کارکنانشان کمتر از بنگاههای بزرگ است، معمولا تعدادشان بیشتر از شرکتهای بزرگ است، بنابراین تعجبی ندارد که افراد بیشتری را به کار میگیرند. آنها درحقیقت عامل پیشران نوآوری و رقابت در بخشهای اقتصادی مختلف هستند. این درحالی است که در ایران کسب و کارهای کوچک نتوانسته است رشد چندانی داشته باشد. حضور سنگین دولت در بخش تولید و نبود حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط دلیل کماقبالی این نوع شرکتها در فضای اقتصادی ایران به حساب میآید. براساس گزارش تحلیلی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهشهای مجلس، ایران درحال حاضر با مشکل نبود حلقه میانی در تولید روبهرو است. به عقیده کارشناسان ۲ عامل نرخ بیکاری و ارزش افزوده پایین مشکلات اصلی کسبوکارهای کوچک و متوسط در ایران است. بههرحال رشد و توسعه شرکتهای کوچک و متوسط برای باروری اقتصاد ایران لازم است. در این راه نگاهی به مسیر رشد SMEها یا بنگاههای کوچک در کشورهای مختلف نکات مثبتی دربردارد. در این زمینه ترکیه یکی از کشورهای پیشرو درتوسعه شرکتهای کوچک و متوسط است. این کشور با تکیه بر SMEهای خود توانست از پسلرزههای بحران اقتصادی ۲۰۰۹ نجات یابد. در این میان هند نیز بسیار موفق بوده است و با تکیه بر شرکتهای کوچک و متوسط خود توانسته برای جمعیت فقیرش فرصتهای شغلی لازم را فراهم کند. البته هر دو این کشورها در این مسیر با چالشهایی نیز روبهرو هستند.
SMEها تنها منبع شغل قشر فقیر در ترکیه
براساس آمار موجود در بهار ۲۰۱۵، حدود ۳,۵میلیون شرکت کوچک و متوسط در ترکیه فعال است که ۸۱درصد شغلهای موجود در این کشور را خلق میکند و طبق گزارش موسسه آمار ترکیه بیش از ۹۹درصد شرکتهای این کشور موسسات کوچک و متوسط است. همچنین این موسسات ۶۲درصد سرمایهگذاری، ۵۹درصد ارزش افزوده و ۵۶درصد صادرات این کشور را در اختیار دارند. با این وجود داستان رشد ترکیه به شدت وابسته به مصرف داخلی و سبد سرمایهگذاری، آن هم بدون اتکای لازم به انبوه SMEهاست. «رجب طیب اردوغان» رئیسجمهوری این کشور در همین سال اهداف بلندپروازانهای را معرفی کرد تا ترکیه را به هفدهمین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل کند. براساس این اهداف تا ۲۰۲۳ میلادی ترکیه باید به دهمین اقتصاد بزرگ دنیا تبدیل شود. در ترکیه مقررات خاصی برای تعریف، صلاحیت و طبقهبندی این نوع شرکتها وجود دارد. براساس قوانین شرکتهایی که کارمندان آنها کمتر از ۲۵۰ نفر است و درآمد سالانه یا ترازنامه آنها به ۲۵میلیون لیره ترکیه نمیرسد، بهعنوان شرکتهای کوچک و متوسط شناخته میشوند. با این حال اگر موسسات یا سازمانهای دولتی روی ۲۵درصد سرمایه شرکت دست گذاشته باشند یا حق رأی در آن داشته باشند، این شرکت از قاعده SMEها خارج میشود. دسترسی آسان شرکتهای کوچک و متوسط به بازارها سبب میشود اقتصاد کشور انعطافپذیر و رقابتپذیرتر باشد. از دیگر خصوصیات SMEها در ترکیه میتوان به این اشاره کرد که آنها کارگران فقیرتر با درآمد کمتر را استخدام میکنند، بهطوری که گاهی اوقات تنها منبع استخدام در مناطق فقیرنشین و حومهای این کشور به حساب میآیند. علاوه برآن خوداشتغالی نیز یکی دیگر از منابع درآمدزایی برای فقراست. بنابراین شرکتهای کوچک و متوسط نقشی مهم در کشورهای درحال توسعه دارند، زیرا فقر در آنها شایع است. SMEها معمولا محصولات و خدماتی را فراهم میکنند که رقبای بزرگشان به دلایلی قادر به ارایه آنها نیستند. شاید به این دلیل که بازار برای چنین محصولاتی بسیار کوچک است. آنها محصولات و خدماتی ارایه میکنند که به نظر میرسد هیچکس تمایلی به ارایه آنها ندارد. همچنین شرکتهای کوچک و متوسط نقشی غیرقابل انکار در زیرمجموعههای پیمانکاری و در حوزه کاهش تعداد نیروهای کار، خصوصیسازی و ساختاربندی دوباره شرکتهای بزرگ دارند. با وجود اهمیت این موسسات، آنها دچار ضعفهایی نیز هستند. دسترسی کم به فناوری، تحقیقات و نوآوری، استفاده کم از اعتبارات بانکی، دسترسی ناکافی به سرمایه، سیستم ضمانت اعتباری ناکارآمد، استفاده محدود از روشهای مدرن بازاریابی، عدم آگاهی از مفاهیم کیفیت و برند تجاری، تحصیلات کم، فقدان سرمایه برای بکارگیری فناوریهای بالا و نبود هماهنگی با استانداردهای جهانی ازجمله این ضعفها به شمار میرود.
افزایش استفاده از SMEها در فناوری و مخابرات
براساس آمار دولتی در ترکیه ۴۰,۸درصد شرکتهای کوچک و متوسط در بخش تجارت عمده و خرد هستند. در بخش تجارت عمده و خرد، تعمیر موتور خودرو و موتورسیکلت، شرکتهای کوچک و متوسط بالاترین میزان استخدام را داشتهاند. این تجارت ۳۰.۶درصد نیروی کار و ۲۴.۷درصد دستمزدهای پرداخت شده را به خود اختصاص داده است. همچنین تحقیقات نشان میدهد ۹۰.۸درصد شرکتهای کوچک و متوسط در سال ۲۰۱۳ میلادی با ۱۰ کارمند و بیشتر از اینترنت استفاده میکردند. این نرخ برای شرکتهای کوچک و متوسط ۹۰.۵درصد بود.
تولید ۶هزار محصول در SMEهای هندی
یکی دیگر از کشورهایی که با توجه به شرکتهای کوچک و متوسط خود توانسته به موفقیت دست یابد، هند است. در این کشور اوجگیری تجارت الکترونیک به عامل رشد این نوع شرکتها منجر شده و از سوی دیگر ایجاد فرصتهای شغلی، افزایش سهم در تولید ناخالص ملی را نیز به همراه داشته است. براساس آمار موجود در سال ۲۰۱۲ حدود ۲۶میلیون شرکت کوچک و متوسط در این کشور وجود دارد که ۷۳میلیون نفر از جمعیت را به استخدام خود درآوردهاند. آنها ۴۵درصد تولیدات کارخانهای و ۴۰درصد صادرات هند را به خود اختصاص دادهاند. SMEهای هند بیش از ۶هزار محصول از کالاهای سنتی گرفته تا فناوریهای پیشرفته را تولید میکنند. در این بخش فرصتهای مناسبی برای خوداشتغالی و البته اشتغال افراد فقیر وجود دارد. جالب آنکه شرکتهای کوچک و متوسط در هند در بخشهای اقتصادی وسیعی فعالیت میکنند. در سال ۲۰۱۲ میلادی SMEها ۱۴,۲۶درصد محصولات غذایی و آشامیدنی، ۱۳.۶۷درصد پوشاک، ۸.۹۶درصد محصولات فلزی، ۸.۴۶درصد بخش خدمات تعمیر و نگهداری کالاهای خانگی و شخصی و خردهفروشی، ۶.۷۸درصد منسوجات، ۶.۳۶درصد مبلمان، ۴.۶۶درصد ماشینآلات و تجهیزات، ۳.۷۷درصد محصولات غیرمعدنی، ۳.۷۲درصد بخش تعمیر و نگهداری خودرو و خردهفروشی سوخت خودرو، ۳.۵۳درصد چوب و محصولات چوبی و مابقی محصولات سهم باقیمانده را به خود اختصاص داده است. با توجه به وسعت کشور هند و برنامهریزیهای آن، این شرکتهای کوچک و متوسط در یک منطقه تشکیل نشدهاند، بلکه ایالتهای مختلف این کشور میزبان SMEها در بخشهای متنوع هستند. بهعنوان مثال در حیدرآباد شرکتهای کوچک و متوسط در بخشهای ماشینآلات، داروسازی، ریختهگری و قالبگیری فعالیت میکنند. در دهلینو این شرکتها در حوزه قالبگیری و ساخت آن، ساخت قطعات خودرو و تجهیزات مهندسی فعال هستند. در «سورات» شرکتهای کوچک و متوسط متعددی در حوزه فرآوری الماس، ماشینآلات نساجی و مبلمان چوبی فعالیت دارند. بنگالور نیز بهشتی برایSMEهایی به حساب میآید که در زمینه تولید پوشاک آماده، مهندسی و محصولات چرمی خدمت میکنند. تخصص شرکتهای کوچک و متوسط در بمبئی نیز در ساخت اسباببازیهای پلاستیکی، شلنگ و بستهبندی است. در جلاندر محصولات کائوچویی، ابزارآلات جراحی، ابزار دستی و مبلمان چوبی بازار خوبی برای SMEها فراهم کرده است. SMEهای کویمباتور هم در حوزه ساخت موتورهای دیزلی، ابزار ماشینی و قالبگیری کار میکنند. جیپور نیز محل فعالیت شرکتهای کوچک و متوسط در حوزه جواهرات و سنگهای قیمتی، تولید تجهیزات مهندسی الکتریکی و لباس است. برخلاف ترکیه در این کشور دسترسی به اعتبار و سرمایه برای راه انداختن کسبوکارهای کوچک و متوسط به راحتی فراهم میشود. همچنین ارتقای فناوری، دسترسی به نیروی ماهر و شیوههای بازاریابی و حمایت برنامههای دولتی در این زمینه کمک حال رشد شرکتهای کوچک و متوسط بوده است. در همین زمینه دولت هند اجازه داده ۵۱درصد سرمایهگذاری مستقیم خارجی در برندهای خردهفروشی انجام شود. برای حمایت از شرکتهای کوچک دولت این کشور اعلام کرده خردهفروشان جهانی باید ۳۰درصد از ملزومات خود را از واحدهای کوچک خریداری کنند.
منبع: شهروند