حمید زمان‌زاده*
رشد نقدینگی عامل اصلی تعیین نرخ تورم در هر اقتصادی است. این امر نیز به خصوص در دهه ۸۰ با تجربیات اقتصاد ایران همخوانی دارد. اما در شرایطی که انتظار می‌رفت تحت سیاست پولی محتاطانه بانک مرکزی طی دو سه سال اخیر، روند صعودی نرخ تورم که از زمان اجرای هدفمندی یارانه‌ها در زمستان سال ۱۳۸۹ آغاز شده بود، در سال ۱۳۹۰ متوقف شود و در ادامه در سال ۱۳۹۱ سیر نزولی به خود بگیرد، جهش‌های ارزی شرایط را به گونه‌ای دیگر رقم زد به نحوی که پس از حدود دو دهه، نرخ ارز بار دیگر به عامل مسلط در تعیین نرخ تورم در سال‌های ۱۳۹۰و ۱۳۹۱ تبدیل شد.
نرخ تورم در ادامه روند صعودی خود به ۷/۲۸ درصد در دی‌ماه و نرخ تورم نقطه به نقطه به ۲/۳۷ درصد رسیده است. اما روند نرخ تورم فصلی، می‌تواند انعکاس بهتری از تحولات نرخ تورم به دست دهد. همان‌طور که در نمودار مشاهده می‌شود، پس از اوج تورمی ناشی از هدفمندی یارانه‌ها در زمستان سال ۱۳۸۹، از سال ۱۳۹۰ اقتصاد ایران دو اوج تورمی دیگر را تجربه کرده است. اوج تورمی سال ۱۳۹۰ از ابتدای زمستان آغاز شد و طی آن نرخ تورم فصلی از حدود سه درصد در شهریور ۱۳۹۰ به مرز ۱۰ درصد در فروردین ۱۳۹۱ رسید. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات اقتصاد ایران در زمستان ۱۳۹۰، عامل اصلی اوج تورمی در زمستان ۱۳۹۰، جهش نرخ ارز در بازار آزاد به سطح دو هزار تومان بوده است. در زمستان ۱۳۹۰ نرخ دلار در بازار ارز تهران با جهش شدیدی مواجه شد، به نحوی که نرخ رشد فصلی آن در نقطه اوج خود در دی‌ماه به ۴۵ درصد رسید. به دنبال جهش نرخ رشد فصلی ارز، نرخ تورم فصلی نیز با سیر صعودی در فصل زمستان مواجه شد. جهش نرخ ارز حداقل در کوتاه¬مدت از دو مسیر مستقیم (افزایش قیمت کالاهای وارداتی) و غیرمستقیم (افزایش هزینه‌های تولید) موجب افزایش نرخ تورم ¬شد. علاوه بر این، جهش نرخ ارز به لحاظ روانی به انتظارات تورمی در اقتصاد کشور دامن زد و افزایش انتظارات تورمی خود به یکی از عوامل افزایش نرخ تورم در کوتاه¬مدت تبدیل ¬شد. با توجه به روند نرخ تورم و نرخ رشد ارز، به نظر می‌رسد جهش نرخ ارز در زمستان ۱۳۹۰ به سرعت اثرات خود را بر نرخ تورم آشکار کرده و تا پایان فروردین ۱۳۹۰ بخش عمده اثرات تورمی جهش نرخ ارز تخلیه شده است.
اما در حالی که نرخ تورم فصلی تا مرداد سال ۱۳۹۱ و در سایه ثبات ارزی در حال کاهش بود، اوج تورمی از پایان تابستان و به خصوص ابتدای پاییز ۱۳۹۱ آغاز شده و طی آن نرخ تورم فصلی از حدود چهار درصد در مرداد ۱۳۹۱ از مرز ۱۲ درصد در آذر ۱۳۹۱ عبور کرد. به نظر می‌رسد با توجه به تحولات نرخ ارز از مردادماه، عامل اصلی این اوج تورم در پاییز ۱۳۹۱، جهش نرخ ارز در بازار آزاد به سطح فراتر از سه هزار تومان بوده است. در پاییز ۱۳۹۱ نرخ دلار در بازار ارز تهران مجدداً با جهش شدیدی مواجه شد، به نحوی که نرخ رشد فصلی آن در نقطه اوج خود در مهرماه به حدود ۷۰ درصد رسید. به دنبال جهش نرخ رشد فصلی ارز، نرخ تورم فصلی نیز با سیر صعودی جدیدی در فصل پاییز مواجه شده و از مرز ۱۲ درصد در آذر‌ماه عبور کرده است.
به این ترتیب جهش نرخ ارز و اثرات تورمی آن در زمستان ۱۳۹۰ و پاییز ۱۳۹۱ موجب شده است سیر صعودی نرخ تورم در سال ۱۳۹۱ همچنان ادامه یابد. اگر نرخ ارز در بازار آزاد در محدوده کمتر از چهار هزار تومان حفظ شود و این امر تداوم یابد، انتظار می‌رود با وجود عبور نرخ تورم میانگین از ۳۰ درصد تا پایان سال، نرخ تورم نقطه به نقطه سیر نزولی به خود بگیرد و از ابتدای سال ۱۳۹۲ شاهد سیر نزولی نرخ تورم باشیم. در صورتی که نرخ ارز با سیر نزولی مواجه شود، نزول نرخ تورم با سرعت بیشتری صورت خواهد پذیرفت؛ و در نهایت در صورتی که نرخ ارز با جهش دیگری به فراتر از چهار هزار تومان افزایش یابد، سیر صعودی نرخ تورم نیز ادامه خواهد یافت.
* پژوهشگر گروه پولی و ارزی، پژوهشکده پولی و بانکی
منبع: فودپرس