فساد مالی چیزی نیست که به یک منطقه محدود شود. درتمام قارهها و کشورهای جهان از ثروتمند گرفته تا فقیر، به نوعی فساد مالی وجود دارد. فساد اشکال مختلفی دارد ازجمله اختلاس، رشوه، پولشویی و فرار از مالیات. اما درحقیقت فساد معاملات مالی است که در سایه و خفا انجام میشود و به دلیل عدم شفافیت به وجود میآید؛ حال اگر سیاستهای خاصی اجرا شود تا شفافیت بیشتر شده و با فساد در حوزه اصلی (پنهانکاری مالی، معاملات منابع طبیعی و پولشویی) مبارزه شود، خسارتهای کلان مالی به شدت کم خواهد شد. این امر مزایای بسیاری برای کشورهای درحال توسعه دارد که مهمترین آن، افزایش سرمایهگذاری مستقیم خارجی در کشورهای شفاف و مبارزهگر با فساد است و درنتیجه حداقل رشد ۰,۶درصدی تولید ناخالص ملی در سال را برای این کشورها در پی دارد. اما میزان شفافیت در بحث اطلاعات توانسته مهاری بر آن باشد که اغلب در کشورهای توسعهیافته بیشتر است. هرچند کشورهای درحال توسعه در دهه اخیر گامهای بلندی برای کاهش فقر و بهبود استانداردهای زندگی برداشتهاند اما هنوز هم این مشکل بزرگ آینده را تهدید میکند.
هنگامی که میلیاردها دلار از بودجههای عمومی گم میشود دولتها به توانایی خود برای بهبود خدمات درمانی، آموزش، تشویق به سرمایهگذاری و ترویج رشد اقتصادی شک میکنند. گزارشی جدید به این مشکل اشاره میکند و با تحقیقات به رقمی خیرهکننده دست یافته است: براساس یافتههای تحقیق موسسه وان کمپین (One Campaign) بیش از هزارمیلیارد دلار در سال به دلیل فساد در کشورهای جهان سوم گم میشود که این رقم برابر سود سالانه ۸۶ شرکت بزرگ جهان و یکسوم کل بودجه دولت فدرال آمریکاست.
ایران رتبه ۱۴۴ ادراک فساد
در تعیین وضع کشورها در تشخیص فساد، شاخص ادراک یا همان احساس فساد(Corruptions Perception Index(CPI کاربرد دارد. بر اساس این شاخص، کشورها برحسب میزان فساد موجود در میان مقامات دولتی و سیاستمدارانشان، رتبهبندی میشوند. به عبارت دیگر این معیار، شاخصی است که رتبه فساد در بخش عمومی یک کشور را در میان سایر کشورهای جهان نشان میدهد. طبق این مقیاس، برترین کشورها که دارای کمترین فساد مالی در میان دولتمردان خود هستند در این مقیاس دارای نمره ۱۰ و کشورهای با بیشترین فساد مالی در بینابین سیستم دولتی خود دارای نمره صفر هستند. در همین زمینه گزارش ادراک فساد که موسسه وان کمپین منتشر کرده ایران را در رتبه ۱۴۴ جهان نشان میدهد که رتبهای قعرنشینانه برای ایران در جدول ۱۷۷ کشوری است. حال این رتبه سال ۲۰۱۳ در شرایطی کسب شده که امتیاز ایران در این سال ۲۸ بوده است و به نسبت سال ۲۰۱۲ افت کرده است. با نگاهی به مقایسه این موسسه هم میتوان دریافت که ایران در این حوزه با کشورهایی که برخی از آنها حکومت مرکزی ندارند یا نظام اداری آنها پوسیده است در سطح مشابهی قرار دارد.
بررسیها نشان میدهد اختلاف زیادی میان شاخص ادراک فساد و شاخص تجربه فساد در ایران وجود دارد و بهطورکلی ادراک فساد ۷ برابر تجربه فساد در کشور است. بنابراین ایران نیز جزو کشورهایی است که باید در بهبود شفافسازی اطلاعات فعالیت کند تا بتواند بهتر از درآمدها و منابع خود استفاده کند. در همین خصوص نیز، مدیرکل بازرسی نفت سازمان بازرسی کل کشور با تأیید این جایگاه خبر داد: رتبه ایران در شاخص ادراک فساد ۱۴۴ است اما شاخص CPI به معنی شاخص فساد نیست؛ اصولا هر کشوری مقررات مذهبی و خاص خود را دارد و نظام اداری هر کشور نیز براساس قوانین خاص خود شکل گرفته است.
۱۰۰۰ میلیارد دلار و ۱۰۰۰ راه برای بهبود اقتصاد
گزارش «وان کمپین» در اصل برای تأثیرگذاری بر رهبران جی ۲۰ تهیه شده بود تا به این وسیله واکنشی نسبت به میزان فساد در سراسر جهان در آنها ایجاد کند. این گزارش همچنین به راههای بکارگیری هزارمیلیارددلار در برخی از کشورها اشاره میکند. مثلا کشورهای درحال توسعه با چنین مبلغی میتوانند تا ۲۰۲۵ میلادی ۳,۶میلیارد دلار ذخیره کنند و این پول را در خدمات درمانی بهتر سرمایهگذاری کنند. اگر این پول در ۴۳ کشور با درآمد کم و متوسط سرمایهگذاری شود، تا ۲۰۳۰ از مرگ ۴.۳میلیون کودک جلوگیری میکند. همچنین این گزارش به برخی روشهای فساد مالی اشاره میکند که از طریق آن میلیاردها دلار از بودجه عمومی کسر میشود.
شرکتهای پوسته
این شرکتها فقط در کاغذ وجود دارد و هدف آن دریافت سودهای کلان بدون فاش کردن هویت افراد بهرهبرنده از این تراکنشهاست. مثلا هنگامیکه ویکتور یوشنکف سمت خود را ترک کرد روزنامهنگاران متوجه شدند یکسوم کاخ او به یک شرکت پوستهای انگلیسی تعلق دارد و دوسوم آن به بانک اتریش متعلق است. در گذشته نقش یوشنکف بهعنوان صاحب اصلی پوشیده شده بود.
عدم انتشار دستمزدها
بخش زیادی از سرمایههایی که از بودجه عمومی گم میشوند بهعنوان بخشی از معاملات منابع طبیعی از دستگاه دولتی خارج میشوند. نیجریه کشوری با منابع نفتی است که تصور میشود از دهه ۱۹۶۰ میلادی تاکنون بیش از ۴۰۰میلیارد دلار خسارت دیده است. این گزارش از سران اجلاس جی ۲۰ خواسته انتشار دستمزدها را به یک قانون تبدیل کنند. به این ترتیب میتوان پول را ردیابی کرد.
فرار از مالیات
یکی از دلایل اصلی برای شکاف ظرفیت بین کشورهای ثروتمند و فقیر توانایی آنها در جمعآوری مالیات است. کشورهای ثروتمند حدود ۳۴,۱درصد از تولید ناخالص ملی خود را از مالیاتها به دست میآورند (آمار OECD) اما فقط ۱۳درصد این شاخص در کشورهای فقیر از مالیات تأمین میشود. یکی از راههای معرفیشده در این گزارش برای مقابله با فرار از مالیات سیستم تبادل اطلاعات اتوماتیک است که در آن کشورها، مالیاتدهندگان اطلاعات را به اشتراک میگذارند. تخمین زده میشود ۲۰هزار میلیارد دلار دارایی اعلامنشده درحال حاضر در سطح جهان وجود دارد این خود منبع مهمی برای دستیابی به مالیات است.
یکی از سادهترین راههای کاهش فساد ارتقای دستیابی به حسابهای عمومی و درحقیقت باز کردن اطلاعات است. در این روش پول هزینهشده از سوی شهروندان، روزنامهنگاران و ارگانهای نظارتی رصد میشود و مردم کمک میکنند سوالهای بهتری پرسیده شود. کشورهای جی ۸ از ۲۰۱۳ میلادی توافقنامه «چارتر باز اطلاعات» را امضا کردهاند.
منبع: شهروند