فریبا پژوه: تشکیل اتاقهای بازرگانی درواقع عمری به درازای تاریخ دارد. از زمانی که انسانها با یکدیگر به مبادله کالا پرداختند تشکلهایی در هر ده یا قبیله برای بررسی نیازها و حل مشکلات فی مابین میان دو قبیله فعالیت داشتهاند. به معنای کلاسیک اتاقهای بازرگانی – chamber of commerce – تشکلهایی هستند که در آن تجار عمده و صاحبان صنایع برای هماهنگی فعالیتهای خود و چانهزنی با نهادهای حکومتی برای تامین منافعشان تلاش میکنند.
با تورق کتب تاریخی و مطالعه زندگی اجتماعی انسانها در قرون گذشته، این واقعیت آشکارتر میشود که هم در ایران و هم در بسیاری از جوامع انسانی ریشهدار و فرهنگمدار دیگر، همواره بازار و بازاریان و صاحبان صنایع و حرف و اصناف – به ویژه در قالب تشکلهای متمرکز و نهادهای مردمی– نقشی فعال در جریان امور اجتماعی داشتهاند و بر جهات و ابعاد گوناگون امور زیستی جوامع خود اثر گذاشتهاند. در اواسط قرن سیزدهم هجری شمسی، نماینده فعال هیات تجار تهران، حاج محمدحسن امینالضرب بود که توانست با حمایت جمعی از بازرگانان، نظر موافق ناصرالدینشاه را برای تشکیل مجلس وکلای تجار ایران جلب کند. شاه هم در ۱۲ شوال سال ۱۳۰۱ هجری قمری (۱۲۶۲ شمسی) اساسنامه این مجلس را تایید کرد. مجلس وکلای تجار ایران که به اختصار آن را «مجلس تجارت» هم میگفتند، دستگاهی اقتصادی، با صلاحیت حقوقی و شخصیت سیاسی بود. این مجلس مقام تنظیمکننده برنامههای پیشرفت اقتصادی و توسعه بازرگانی خارجی را داشت و از نظر قضایی مسوولیت محکمه تجارت را نیز بر عهده داشت و مرکب از نمایندگان منتخب تجار ایران با هدف سیاسی بود و در نهایت این مجلس جلوهیی تازه از حرکت اجتماعی طبقه تجار در آن برهه زمانی در خود داشت.
تشکیل نخستین اتاق تجارت
در ۱۶ مهر ماه سال ۱۳۰۵ شمسی، نخستین اتاق تجارت ایران در وزارت بازرگانی در تهران تشکیل شد و در سال ۱۳۰۹ قانون اتاقهای تجارت در ۵ فصل و ۳۵ ماده به تصویب رسید. به موجب ماده اول این قانون، تاسیس اتاقهای تجارت در مراکز تجاری مهم مملکتی، بر حسب تقاضای تجار محل و پیشنهاد وزارت اقتصاد ملی و با تاسیس اتاق تجارت در مراکز تجاری مهم مملکتی بر حسب تقاضای محل و پیشنهاد وزارت اقتصاد ملی و با تصویب دولت، واقع میشد. پس از شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی، با تلاش جمعی از بازاریان، قانون جدیدی به نام «قانون تشکیل اتاق بازرگانی» به تصویب رسید و به تدریج، دو انجمن سیاسی بازار، یعنی اتحادیه بازرگانان و اتحادیه اصناف نیز به اتاق بازرگانی تهران پیوستند. سرانجام در اسفند ماه سال ۱۳۴۸ و براساس ماده واحده مصوب مجلس شورای ملی، اتاق بازرگانی و اتاق صنایع و معادن در یکدیگر ادغام شدند و در نتیجه، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن به وجود آمد و آییننامه اجرایی آن در سال ۱۳۴۹ به تصویب رسید. در سال ۱۳۵۷ پس از پیروزی انقلاب، هیاتی متشکل از آقایان حاج طرخانی، سید علینقی خاموشی، اسدالله عسگراولادی، علاالدین میرمحمدصادقی، میرفندرسکی، محمدعلی نوید و ابوالفضل احمدی، اداره امور اتاق را در دست گرفتند و در نخستین انتخابات، سیدعلینقی خاموشی به عنوان رییس اتاق ایران و تهران انتخاب شد.
اتاق بازرگانی در تحدید تحریم
شرط اصلی فعالیت اتاقهای بازرگانی هر کشور ارتباطات مستقیم تجاری و اقتصادی آن کشور با سایر کشورهای دنیا است و به گفته بسیاری از متخصصان، اتاقهای بازرگانی در چند سال گذشته به دلیل تحریمهای بینالمللی و کاهش سطح ارتباط سیاسی و در پی آن روابط اقتصادی با سایر کشورها در سکون به سر میبردند. اسدالله عسگراولادی، رییس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران در همین زمینه گفته بود که در نیمه نخست سال ۹۲ حدود ۴۱ میلیون تن صادرات داشتیم که مبلغ آن به ۱۷ میلیارد و ۹۰۰ میلیون دلار رسید. به گفته عسگراولادی، از مجموع صادرات انجام شده در نیمه اول سال پیش تنها حدود ۱۱ میلیارد دلار به صادرات غیر نفتی اختصاص یافته بود. او درباره دلایل کاهش ۱۳ درصدی صادرات در نیمه نخست سال پیش گفت که نخستین دلیل این مساله تحریمها بوده، باید توجه داشت که تحریمها شلاق خود را بر پیکره برخی عوامل صادراتی زده است. هرچند به گفته او برخی توانستهاند از تحریمها استفاده کرده و در همین شرایط صادرکننده برتر شوند. پدرام سلطانی، نایبرییس اتاق بازرگانی ایران در گفتوگو با «اعتماد» بر این مساله تاکید میکند که در چند سال گذشته اتاقهای مشترک ایران با کشورهای اروپایی رابطه زیادی نداشتند و فعال نبودند. سلطانی با اشاره به تحریمهای بینالمللی علیه ایران در چند سال گذشته، گفت: به دلیل تحریمها و در برخی موارد تشدید آنها سطح تبادلات تجاری ایران با بسیاری از کشورها از جمله کشورهای اروپایی کاهش یافت و به اینترتیب اتاقهای بازرگانی بین ایران و این کشورها بهطور عملی در سکون به سر میبردند. او با بیان اینکه رویکرد سیاست خارجی و روابط دیپلماتیک ایران پس از انتخاب حسن روحانی حرفهییتر شده است، تاکید کرد که ارزیابی تجار و بازرگانان عمده و مسوولان سیاسی از رویکرد جدید سیاست خارجی ایران مثبت بوده و به همین دلیل اشتیاق زیادی در این کشورها برای گسترش روابط اقتصادی با ایران به وجود آمده است. به گفته سلطانی در چند ماه گذشته گروههای مختلف تجاری از سایر کشورها به ایران آمدهاند و رفت و آمد تجار و بازرگانان میان ایران و دیگر کشورها به وجود آمده است و به این ترتیب اتاقهای بازرگانی ایران و خارجیها فعال شده و از سکون سابق درآمدهاند.
اتاق بازرگانی ایران و امریکا در محاق
۲۲ مهرماه سال گذشته بود که برای نخستینبار پدرام سلطانی نایبرییس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران از ثبت اتاق بازرگانی ایران و امریکا در ایالات متحده خبر داد. خبرگزاری تسنیم نیز آن زمان در این باره گزارش داد که در جریان سفر هیات ایرانی از بانک مرکزی و وزارت اقتصاد به کشور امریکا برای شرکت در اجلاس پاییزه بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول، جلسهیی با حضور مسوولان ایرانی و ایرانیان مقیم امریکا در دفتر حافظ منافع جمهوری اسلامی ایران (سفارت پاکستان) برگزار شد و رییس بانک مرکزی ایران از دستور ویژه محمد نهاوندیان برای تشکیل اتاق بازرگانی ایران و امریکا خبر داد و اظهار داشت که این موسسه هماکنون به ثبت رسیده است. سال گذشته، ابوالفضل حجازی، عضو اتاق بازرگانی در گفتوگو با روزنامه انگلیسی زبان «ایراندیلی» هم گفته بود که تهران و واشنگتن در حال راهاندازی اتاق بازرگانی در عرض کمتر از یک ماه هستند. به گفته او اتاق مشترک بازرگانی که قبلا در امریکا به ثبت رسیده، امکانی در راستای برقراری روابط مجدد میان دو کشور است و دولت نیز مجوز فعالیت مشترک برای بخش خصوصی با امریکا را صادر کرده است. وی همچنین از آمادگی ایران برای برقراری خط پرواز مستقیم میان دو کشور سخن گفت و تاکید کرد که ایران میتواند از طریق این خط پرواز، محصولات خود را به امریکا صادر و محصولات خام و تکنولوژیهای پیشرفته امریکایی را نیز از این مسیر وارد کشور کند. با این همه و پس از گذشت قریب به یک سال از وعده تشکیل اتاق بازرگانی ایران و امریکا این مساله هنوز در پردهیی از ابهام قرار دارد. پدرام سلطانی، نایبرییس اتاق بازرگانی ایران در اینبار گفت: شرایط درباره تشکیل اتاق بازرگانی ایران و امریکا از سال گذشته تاکنون تغییر چندانی نداشته است و تشکیل این اتاق به پیشرفت مذاکرات هستهیی و گسترش روابط دیپلماتیک و همچنین تصمیمگیریهای کلان مسوولان کشور بستگی دارد. سلطانی در ادامه گفت: فلسفه وجودی تشکیل اتاقهای بازرگانی ایجاد، رشد و ترمیم روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشوراست. با توجه به اینکه ارتباط مستقیم تجاری و اقتصادی بین ایران و امریکا وجود ندارد نیاز مبرمی هم برای تشکیل این اتاق تاکنون احساس نشده است. سلطانی با بیان اینکه از اقدامات امریکاییها در رابطه با تشکیل اتاق بازرگانی مشترک با ایران اطلاع ندارد، تصریح کرد: ساز و کار تشکیل اتاقهای بازرگانی در ایالات متحده نسبت به ایران متفاوت است. در این کشور اتاق بازرگانی میتواند مانند یک شرکت تجاری ثبت شود اما در کشور ما اتاق مشترک در نهایت باید با مجوز اتاق بازرگان ایران به وجود بیاد. ایران و ایالات متحده در چند دهه گذشته روابط اقتصادی و تجاری غیر مستقمی باهم داشتهاند و در این میان سود اصلی نصیب بازرگانان خارجی و دلالها شده است. به نظر میرسد اگر در ماههای آینده روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها از رشد فزایندهیی برخوردار شود و مذاکرات هستهیی به نتیجهیی مثبت برسد میتوان از تشکیل اتاق بازرگانی این دو کشور با شفافیت بیشتری سخن گفت.
انتهای پیام