در حالی که سیاستگذاران اقتصادی همچنان بر کنترل تورم و ساماندهی بازار ارز متمرکزند، ولیالله سیف، رئیسکل پیشین بانک مرکزی در گفتوگویی تفصیلی با ایرنا، بار دیگر از «بمب ساعتی ناترازی بانکها» سخن گفت و هشدار داد که بدون اصلاح عمیق ساختار بانکی، هیچ سیاست پولی پایداری در کشور به نتیجه نمیرسد.
به گزارش اخبارپول، سیف که تجربه مدیریت بر بانک مرکزی در یکی از پرچالشترین دورههای اقتصادی کشور را در کارنامه دارد، تأکید کرد: مشکل اصلی اقتصاد ایران نه در نرخ ارز، نه در نقدینگی، بلکه در شبکه بانکی ناتراز و بیانضباطی مالی ریشه دارد.
وی اذعان کرد: ناترازی بانکها به معنی شکاف میان داراییها و بدهیهای واقعی آنهاست؛ شکافی که بهمرور زمان به «کسری پنهان» و در نهایت به خلق بیضابطه پول منجر میشود.
سیف با اشاره به روند سالهای اخیر گفت: بانکهایی که دچار ناترازی شدید هستند، برای پرداخت سود سپرده یا بازپرداخت تعهدات خود، ناچارند از منابع بانک مرکزی استقراض کنند. نتیجه این رفتار، افزایش پایه پولی و تشدید تورم است.
به گفته سیف، این چرخه معیوب باعث میشود که هرگونه تلاش دولت یا بانک مرکزی برای مهار تورم بیاثر بماند، زیرا «ریشه اصلی تورم در داخل نظام بانکی» است نه در بازار ارز یا کالا.
بانکهای ناتراز و توهم سوددهی
یکی از محورهای اصلی سخنان سیف، نقد شدید او به «صورتهای مالی غیرواقعی» برخی بانکهاست. او گفت بسیاری از بانکها داراییهایی را در ترازنامه ثبت میکنند که عملاً نقدشونده نیستند یا ارزش واقعی آنها بسیار کمتر از ارقام ثبتشده است.
وی افزود: وقتی بانکی ملکی یا پروژهای نیمهتمام را با قیمتهای غیرواقعی در ترازنامه مینشاند، در واقع ترازنامه را آرایش کرده است. این نوع حسابسازی، ناترازی واقعی را پنهان میکند ولی از بین نمیبرد.
سیف معتقد است که اگر بانک مرکزی بخواهد به معنای واقعی ناظر بازار پول باشد، باید صورتهای مالی بانکها را با معیارهای شفاف بینالمللی بررسی کند و اجازه ندهد «داراییهای موهوم» جای سرمایه واقعی را بگیرد.
بدهی پنهان و رقابت ناسالم در جذب سپرده
رئیسکل پیشین بانک مرکزی به رقابت ناسالم میان بانکها برای جذب سپرده اشاره کرد و گفت این رقابت، خود عامل تشدید ناترازی است.
به گفته این کارشناس اقتصادی، بانکهای ناتراز برای جذب نقدینگی بیشتر، نرخ سود بالاتری پیشنهاد میکنند تا بتوانند از ورشکستگی ظاهری فرار کنند. اما این رقابت منجر به افزایش هزینه پول در کل سیستم بانکی و فشار مضاعف بر بانکهای سالم میشود.
وی افزود: در نهایت، این روند به «انتقال ریسک» از بانکهای ضعیف به کل اقتصاد منجر میشود، چون بانک مرکزی ناچار میشود برای جلوگیری از بحران اعتماد، نقدینگی تزریق کند و پایه پولی را بالا ببرد.
تعارض میان دولت و بانک مرکزی
سیف در بخش دیگری از سخنان خود، ناترازی بانکها را نتیجه مستقیم «دخالت دولتها در سیاست پولی» دانست و گفت: تا زمانی که دولت از بانک مرکزی بهعنوان ابزار تأمین مالی استفاده میکند، هیچ اصلاح بانکی پایداری شکل نمیگیرد.
به باور او، استقلال بانک مرکزی پیششرط اصلی اصلاح ناترازی است. زیرا تنها در سایه استقلال میتوان با بانکهای متخلف برخورد کرد و سیاستهای انضباطی را بدون فشار سیاسی اجرا کرد.
سیف تأکید کرد: نمیتوان انتظار داشت بانکی که وابسته به نهادهای قدرتمند است، با استانداردهای واقعی حسابرسی مواجه شود. وقتی سیاست بر اقتصاد غلبه دارد، شفافیت قربانی میشود.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی ناترازی بانکی
بر اساس تحلیل سیف، ناترازی بانکها فقط یک مسئله فنی نیست، بلکه آثار اجتماعی و روانی گستردهای دارد.
او هشدار داد که ادامه این وضعیت، اعتماد عمومی به نظام بانکی را تضعیف میکند و مردم را به سمت بازارهای غیرمولد مانند ارز، طلا و رمزارز سوق میدهد.
سیف همچنین افزود: وقتی مردم احساس کنند سپردهشان در بانک امنیت ندارد، رفتار اقتصادی جامعه تغییر میکند. آنوقت نه تنها سرمایهگذاری مولد اتفاق نمیافتد، بلکه نقدینگی از مسیرهای قانونی خارج میشود.
راهکارهای سیف برای مهار ناترازی بانکها
ولیالله سیف در پایان گفتوگو چند راهکار کلیدی برای اصلاح ساختار بانکی ارائه داد:
*اصلاح واقعی ترازنامه بانکها بر اساس استانداردهای بینالمللی حسابداری (IFRS)
*افزایش سرمایه بانکهای دولتی و خصوصی از محل آورده واقعی سهامداران
*توقف پرداخت سودهای غیرواقعی و ایجاد نظام انگیزشی برای جذب سپردههای بلندمدت
*نظارت مؤثر بانک مرکزی بر داراییهای غیرمولد و بنگاهداری بانکها
*استقلال نهادی بانک مرکزی برای مقابله با فشارهای سیاسی و حفظ انضباط پولی
به گفته او، اصلاح ناترازی بانکها یک پروژه کوتاهمدت نیست. اگر شفافیت و انضباط جایگزین حسابسازی و سیاستزدگی نشود، هیچ سیاست اقتصادی پایدار نخواهد ماند.
به گزارش اخبارپول، در وضعیت کنونی این هشدارها مواردی نیستند که بتوان از کنار آنها ساده عبور کرد و باید جدی گرفته شود. ناترازی بانکی، پنهانترین اما خطرناکترین تهدید برای ثبات مالی کشور است.
بانکهایی که بر روی داراییهای موهوم ایستادهاند، نه تنها سودآور نیستند، بلکه با خلق نقدینگی بیپشتوانه، به تورم ساختاری و بیثباتی بازار ارز دامن میزنند.
بازار پول ایران امروز در نقطهای ایستاده که یا باید با اصلاحات سخت اما واقعی روبهرو شود، یا دیر یا زود با بحران اعتماد عمومی و ناپایداری مالی مواجه خواهد شد.