در شرایطی که نوسان قیمتی، تورم و فشار اقتصادی زندگی بسیاری از خانوارها را تنگ کرده، نقش بانکها در ایجاد فرصتی برای عبور از بحرانها بیش از همیشه احساس میشود.
یکی از ملزومات اساسی تحقق عدالت اجتماعی در نظام مالی، بانکداری اجتماعی یا گسترش شمول مالی (Financial Inclusion) است؛ مفهومی که بر دسترسی برابر اقشار مختلف جامعه به خدمات بانکی تمرکز دارد. در این گزارش، با تکیه بر اقدامات اخیر بانک ملت، به بررسی تأثیر پرداخت وامهای خرد و تسهیلات قرضالحسنه بر تابآوری اقتصادی خانوارها و چشمانداز توسعه بانکداری فراگیر میپردازم.
بانک ملت در مسیر عدالت مالی و حمایت از اقشار آسیبپذیر
بانک ملت در سالهای اخیر گامهایی مؤثر در راستای تقویت بانکداری اجتماعی برداشته است. یکی از این اقدامات، توسعه طرحهایی مانند نیک وام است؛ طرحی که امکان دریافت تسهیلات قرضالحسنه تا سقف ۱۰ میلیارد ریال را با شرایط ویژه و کارمزد پایین برای مشتریان فراهم کرده است. در برخی اخبار آمده است که در چارچوب این طرح، امکان دریافت وام تا ۱ میلیارد ریال بدون ضامن وجود دارد و امتیاز آن قابل انتقال به افراد دیگر است.
بعلاوه این بانک در تسهیلات قرضالحسنه برای تأمین وجه ثبت نام خودرو (برای متقاضیان ایرانخودرو) تسهیلاتی بدون ضامن تا سقف ۱٫۳ میلیارد ریال ارائه داده است. این نمونه نشان میدهد که بانک در موارد خاص سعی میکند با ملاحظات اجتماعی، موانع دریافت وام را کاهش دهد.
در حوزههای دیگر نیز بانک ملت به ایفای نقش اجتماعی پرداخته است. برای مثال، در راستای مسئولیت اجتماعی، این بانک بخشودگی جرائم دیرکرد تسهیلات خرد را اجرا کرده است تا فشار مالی بر افرادی که توان بازپرداخت کامل در موعد مقرر را نداشتهاند، کاهش یابد.
همچنین بانک ملت در شش ماهه اول سال ۱۴۰۴ بیش از ۱۸۷٫۷۵۵ میلیارد ریال تسهیلات ازدواج به ۵۶،۱۲۱ زوج و ۴۳٫۶۱۲ میلیارد ریال وام فرزندآوری به ۴۶،۹۷۵ متقاضی پرداخت کرده است. این ارقام نشاندهنده عزم بانک در جهت تسهیل امور زندگی مردم و کاهش باری اقتصادی بر دوش خانوادههای جوان است.
همه این اقدامات، اگرچه به ظاهر مقادیری خرد به نظر میرسند، اما در مجموع میتوانند اثرهای بزرگ اقتصادی و اجتماعی ایجاد کنند؛ چرا که هر وامی، حتی کوچک، میتواند نقطه شروعی برای فعالیت اقتصادی، تولید یا اشتغال خانگی شود.
اثرات اجتماعی و اقتصادی و چالشهای پیش رو
*تقویت تابآوری اقتصادی خانوارها
وقتی بانک ملت وام قرضالحسنهای در اختیار خانوادهای قرار میدهد — برای خرید ابزار کار، تأمین هزینههای درمان، یا سرمایه اولیه کسبوکار کوچک — آن خانواده قادر میشود فشارهای اقتصادی را بهتر مدیریت کند. این موضوع بیشتر در مناطقی دیده میشود که دسترسی به منابع بانکی یا اعتباری دشوار است.
به این ترتیب، وامهای خرد میتوانند باعث شوند که فشار اضطراری اقتصادی به بدهیهای پرهزینهتر مانند وامهای غیررسمی یا قرض از آشنایان تبدیل نشود. همچنین با افزایش درآمد خانوارها، توان مصرف کالاها و خدمات محلی بالا رفته و آن مناطق به چرخه اقتصادی فعالتری تبدیل میشوند.
*کاهش نابرابری درآمدی و امکان دسترسی برابر
بانکداری اجتماعی به کاهش نابرابری درآمدی کمک میکند؛ چرا که اقشار کمدرآمد دسترسی بیشتری به خدمات مالی پیدا کرده و از انزوای مالی خارج میشوند. وقتی افراد کمدرآمد هم بتوانند حساب بانکی داشته باشند، وام بگیرند یا پسانداز کنند، بخش بزرگی از گردش مالی موجود در اقتصاد به ظرفیتهای جدیدی منتقل میشود. مفهوم شمول مالی نیز دقیقاً به همین هدف اشاره دارد: «دسترس همگانی به خدمات مالی با کیفیت، اقتصادی و قابل اعتماد».
*اعتماد اجتماعی و وجه بانکی
بانکی که به جامعهاش نشان دهد در کنار کسب سود، به عدالت اجتماعی اهمیت میدهد، وجههای انسانیتر و محبوبتر میان مردم کسب میکند. این اعتماد، نه فقط در جذب مشتریان خرد تأثیرگذار است، بلکه در ارتقای اعتبار آن بانک در میان نهادهای نظارتی و تصمیمساز نیز ملموس خواهد بود.
چالشهای پیش رو و محدودیتها
در این میان با وجود ظرفیت بالا، چند چالش اساسی وجود دارد.
۱- ریسک نکول بالا: تسهیلات خرد گاهی با بازده پایینتر و ریسک بازپرداخت بالاتری همراه هستند؛ بهویژه در شرایط اقتصادی نامطمئن.
۲- هزینه عملیاتی نسبتاً زیاد: بررسی مدارک، مدیریت بازپرداخت و نظارت بر تعداد زیاد وامهای کوچک نیازمند هزینه و سرمایه انسانی است.
۳- نیاز به آموزش مالی مشتریان: بسیاری از متقاضیان وام خرد آگاهی کافی در مدیریت بازپرداخت، نرخ سود و تعهدات مالی ندارند.
۴- محدودیت منابع: اگر بانک حجم زیادی از تسهیلات خود را به وامهای خرد و کمبازده اختصاص دهد، ممکن است بازده کلی پرتفوی خود را کاهش دهد.
راهکارها برای توسعه بانکداری اجتماعی در بانک ملت
برای اینکه رشد فعلی این نوع فعالیت به نقطه پایدار تبدیل شود، بانک ملت میتواند راهکارهای زیر را مدنظر قرار دهد:
۱- طراحی پلتفرم دیجیتال وام خرد
ناسازگاری مدارک، رفت و آمد به شعب و پیچیدگیهای اداری را کاهش دهد و متقاضی بتواند درخواست و دریافت وام را بهشکل آنلاین انجام دهد.
۲- برنامه آموزش مالی عمومی
بانک ملت میتواند دورههای آنلاین یا حضوری برگزار کند تا مردم با مفاهیم مدیریت بدهی، نرخ سود و بازپرداخت آشنا شوند. این آموزش باعث کاهش ریسک نکول میشود.
۳- خدمات مشاوره کسبوکاری رایگان برای دریافتکنندگان وام
در کنار وام، ارائه مشاوره کسبوکار به متقاضیان میتواند به افزایش موفقیت آنها کمک کند و احتمال بازپرداخت را بالا ببرد.
۴- تخصیص بخشی از منابع سپرده قرضالحسنه به طرحهایی با اولویت اجتماعی
میتوان بخش مشخصی از منابع قرضالحسنه را به طرحهایی برای زنان سرپرست خانوار، روستاها یا مناطق محروم اختصاص داد.
۵- نظارت و ارزیابی عملکرد دورهای
بانک باید به صورت سالانه و با شفافیت گزارش دهد که تسهیلات خرد چه نتایجی به همراه داشتهاند؛ این گزارشها میتواند به بهبود سیاستگذاری کمک کند.
۶- همکاری با نهادهای غیردولتی و سازمانهای اجتماعی
بانک میتواند با NGOها، وزارت تعاون یا نهادهای توسعه اجتماعی همکاری کند تا شناخت دقیق از نیازهای محلی به دست آورد و اعتبارسنجی محلی را تسهیل کند.
در پایان خاطرنشان میشود، بانک ملت با تمرکز بر وامهای قرضالحسنه و توسعه طرحهایی مانند نیک وام، گام محکمی در جهت تحقق عدالت مالی و تقویت جامعه برداشته است. هرچند این اقدامات کمحجم به نظر میرسند، اما در جمع، اثر بزرگی بر تابآوری اقتصادی خانوارها، کاهش نابرابری و افزایش اعتماد اجتماعی دارند.
اگر این مسیر با دقت، استراتژی و ابزارهای دیجیتال همراه شود، بانک ملت میتواند به نماد بانکداری اجتماعی موفق در ایران تبدیل شود — بانکی که نه فقط سودآور است، بلکه اثرگذار بر زندگی واقعی مردم و همراه با جامعه گام برمیدارد.