اختصاصی/ سواد ریسک ضرورت نادیدهگرفتهشده در تصمیمهای مالی ایرانیان
اخبارپول- ایلیا موسوی: در حالیکه بحرانهای سیاسی و اقتصادی در سالهای اخیر، نوسانات بیسابقهای را در بازارهای مالی ایران ایجاد کردهاند، بخش عمدهای از تصمیمگیریهای مالی مردم همچنان بدون درک دقیق از ریسک صورت میگیرد.
سواد ریسک مفهومی مغفول اما حیاتی در حوزه سواد مالی است که میتواند از بسیاری از تصمیمات هیجانی و ضررهای جبرانناپذیر جلوگیری کند.
ریسک چیست و چرا شناخت آن حیاتی است؟
ریسک، در تعریف اقتصادی، به معنای احتمال انحراف نتایج واقعی از نتایج مورد انتظار است. این انحراف میتواند به نفع یا به ضرر ما تمام شود؛ اما در ذهن بیشتر مردم، ریسک همواره با زیان و خطر گره خورده است. همین درک ناقص، موجب میشود که یا افراد بیشازحد محافظهکار باشند و فرصتها را از دست بدهند، یا آنکه بدون تحلیل منطقی وارد حوزههای پرریسک شوند.
در شرایطی که نرخ تورم بالا، نوسان ارز، تحریمهای اقتصادی و نااطمینانیهای ژئوپلیتیکی به عوامل ثابت اقتصاد ایران تبدیل شدهاند، نداشتن سواد ریسک میتواند منجر به تصمیمهایی شود که هزینههای جبرانناپذیر برای خانوارها بههمراه داشته باشند.
مؤلفههای سواد ریسک در تصمیمهای مالی
براساس مدلهای آموزشی بینالمللی در حوزه سواد مالی، سواد ریسک شامل چهار مؤلفه اصلی است:
۱. درک مفاهیم پایه ریسک
شامل آشنایی با انواع ریسک (سیستماتیک و غیرسیستماتیک، بازار، اعتباری، نقدشوندگی و…) و تفاوت بین ریسک و عدمقطعیت.
۲. ارزیابی ریسکپذیری فردی
هر فرد باید نسبت به آستانه تحمل خود در برابر نوسانات آگاه باشد. این موضوع نهتنها به سطح درآمد و پسانداز مرتبط است، بلکه به روانشناسی فرد نیز بستگی دارد.
۳. شناخت ابزارهای مدیریت ریسک
از متنوعسازی داراییها (Diversification) گرفته تا استفاده از بیمهها، صندوقهای درآمد ثابت، قراردادهای پوشش ریسک، یا حتی مشاوره با متخصصان مالی.
۴. تصمیمگیری مبتنی بر سناریو
یعنی فرد بتواند قبل از اتخاذ تصمیم مهم، اثرات مختلف (مثبت، منفی، یا خنثی) آن را تحلیل و با سطح تحمل خود مقایسه کند.
نمونههایی از نبود سواد ریسک در ایران
*خروج دستهجمعی از بورس پس از ریزش تابستان ۱۳۹۹
بسیاری از سرمایهگذاران حقیقی، بدون درک ماهیت نوسانپذیر بازار سرمایه، تمام دارایی خود را به امید سودهای سریع وارد کردند و پس از افت بازار، متضرر شدند.
*عدم استفاده از بیمههای زندگی و مسئولیت
در شرایطی که یکی از ابزارهای مهم کاهش ریسک خانوار، بیمه است، اما ضریب نفوذ بیمه در ایران همچنان پایین است و فرهنگ پیشگیری جای خود را به واکنشهای دیرهنگام داده است.
*هجوم به بازارهای طلا، دلار یا رمزارز بدون تحلیل بنیادی
در مواقع تنش سیاسی، بخشی از جامعه با تصمیمهای هیجانی وارد بازارهایی میشود که نه دانش فنی آن را دارند و نه ابزار کنترل ریسک.
باید توجه داشت، در شرایط ناپایدار اقتصادی، کسب سواد مالی بدون یادگیری سواد ریسک، یک اشتباه راهبردی است. آموزش ریسک به زبان ساده، تمرین شبیهسازی سناریوها، و استفاده از ابزارهای کاهش ریسک، میتوانند مانع از ضررهای بزرگ در زندگی مالی مردم شوند.
بهنظر میرسد وقت آن رسیده است که «ریسک» نه بهعنوان یک تهدید، بلکه بهعنوان یک واقعیتِ قابل مدیریت در ذهن جامعه ایرانی پذیرفته شود.