ایران چیزی نزدیک به ۲میلیون و ۳۲۸هزار کارمند دارد که تعداد آنها در ۱۵سال گذشته ثابت بوده است. از این میان ۴۱درصد کارمندان دولتی زن هستند و این میزان نسبت به ۱۵سال گذشته حدود ۱۰درصد بیشتر شده است. دولت برای این تعداد کارمند سالانه حدود ۸۲هزار میلیارد تومان حقوق پرداخت میکند، البته حقوقهای پرداختی به همین تعداد خلاصه نمیشود و اگر بازنشستگان و مستمریبگیران، کارمندان نهادهای غیردولتی که از دولت حقوق میگیرند، نظامیها و… را به این جمع اضافه کنیم، دولت در مجموع به حدود ۸,۵میلیون نفر حقوق میدهد که این تعداد حدود ۳۵درصد شاغلان ایران هستند. صندوق جهانی پول اعلام کرده است ایران حدود یکچهارم هزینههایش را صرف پرداخت حقوق به کارمندانش میکند که این رقم بیشتر از میانگین جهانی و کشورهای پیشرفته است.
۴۱درصد کارمندان دولتی زن هستند
مرکز آمار ایران اعلام کرد سال ۱۳۸۰حدود ۶۹درصد کارمندان دولت مرد و ۳۱درصد زن بودهاند که این نسبت به سال ۹۵ به ۵۹درصد مرد و ۴۱درصد زن تغییر یافته است.براساس سالنامه آماری سال ۱۳۹۵، کارمندان دولت تابع قانون خدمات کشوری و قانون کار، در مجموع ۲میلیون و ۳۴۱هزار و ۷۲۶ نفر هستند که نسبت به سال ۱۳۸۰حدود شش در هزار رشد داشتهاند، میتوان گفت تغییر محسوسی نسبت به تعداد کارکنان سال ۱۳۸۰ یعنی ۲میلیون و ۳۲۸هزار و ۶۳۵ نفر ندارند.
آموزش و پرورش بیشترین کارمندان را دارد
در سال ۱۳۹۵، ۴۳درصد از کارمندان دولت در آموزش و پرورش و ۱۸درصد در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، فعالیت میکردند، یعنی ۶۱درصد کارمندان دولت در این دو وزارتخانه و ۳۹درصد در مابقی دستگاههای دولتی مشغول فعالیت بودهاند. در سال ۱۳۸۰، کارکنان تابع قانون خدمات کشوری و سایر مقررات استخدامی، از نظر تحصیلات: ۲۰درصد پایینتر از دیپلم، ۲۹درصد دیپلم، ۲۱درصد فوقدیپلم، ۲۷درصد لیسانس، ۲درصد فوقلیسانس و ۱,۶درصد دکترا بودهاند که در سال ۱۳۹۵، به ۵درصد زیر دیپلم، ۱۷درصد دیپلم، ۱۵درصد فوقدیپلم، ۵۰درصد لیسانس، حدود ۱۰درصد فوقلیسانس و ۴درصد دکترا تغییر یافته است.در سال ۱۳۹۵، تحصیلات کارمندان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ۲۶درصد لیسانس، ۱۹درصد فوقلیسانس، ۲۶درصد دکترا؛ وزارت بهداشت ۴۴درصد لیسانس، ۳۸درصد فوقلیسانس و ۱۲درصد دکترا؛ تحصیلات کارمندان وزارت خارجه ۳۳درصد لیسانس، ۳۶درصد فوقلیسانس و ۳,۶درصد دکترا؛ تحصیلات کارمندان وزارت صنعت، معدن و تجارت ۳۰درصد لیسانس، ۶درصد فوقلیسانس، هفتدرهزار دکترا؛ تحصیلات کارمندان وزارت دادگستری ۵۵درصد لیسانس، ۱۰درصد فوقلیسانس، ۱.۶درصد دکترا و تحصیلات کارمندان وزارت اقتصاد، ۴۸درصد لیسانس، ۸درصد فوقلیسانس و سهدرهزار دکترا بوده است.
۸۲هزار میلیارد تومان حقوق سالانه کارمندان
یکچهارم هزینههای ایران صرف پرداخت حقوق به کارمندان میشود؛ این گزارشی است که صندوق جهانی پول اعلام کرده است. براساس این گزارش، ایرانیها بیشتر از کشورهای درحالتوسعه، پولشان را صرف حقوق کارمندان دولت میکنند، این درحالی است که ایران در خاورمیانه نسبت به کشورهای عربی وضع بهتری دارد. در خاورمیانه؛ عربستان، بحرین، کویت و عراق به ترتیب بیشترین بودجه را صرف دستمزد کارمندان دولتی میکنند، پس از این کشورها عمان و قطر و سپس ایران قرار دارد.
جمشید انصاری، رئیس سازمان امور اداری و استخدامی کشور گفته است میانگین حقوق کارمندان دولت حدود ۲میلیونو۹۴۰هزار تومان است. اگر بخواهیم این رقم را در تعداد کارمندان دولت یعنی حدود ۲میلیون و ۳۴۱هزار نفر ضرب کنیم، متوجه میشویم دولت ماهانه چیزی نزدیک به ۶هزارو۸۸۴میلیارد تومان بابت حقوق کارمندان پرداخت میکند. اگر این رقم را در ۱۲ ماه سال ضرب کنیم، عددی که برای پرداخت سالیانه به کارمندان دولت به دست میآید، رقمی نزدیک به ۸۲هزار و ۵۹۰میلیارد تومان است. البته این عدد بزرگ حقوق و دستمزد دولتیها به همین رقم خلاصه نمیشود و دولت به حدود ۶میلیون و ۲۰۰هزار نفر دیگر حقوق پرداخت میکند. آنها کارکنان نیروهای نظامی، بازنشستهها و مستمریبگیران، کارکنان نهادهای غیردولتی و شهرداریها هستند که سهمی از بودجه را سالانه دریافت میکنند.
۴۰درصد کارمندان ایرانی مازادند
این هزینه کلان در حالی صرف میشود که محمدعلی نجفی، شهردار استعفاکرده تهران و مشاور رئیسجمهوری اعلام کرده است که ۴۰درصد کارمندان ایران نیروی مازاد هستند و بهرهوری را پایین آوردهاند. البته به جز نجفی که آمار را به صورت کلی اعلام کرده است، هرازگاهی مدیران تعداد کارمندان مازاد را در بخشهای مختلف به تفکیک اعلام میکنند؛ مثلا علی لاریجانی، رئیس مجلس گفته است که از ۲۵هزار نیروی فعال در صداوسیما ۱۲هزار نفر آن مازادند.چند روز بعد از این گفته لاریجانی، وزیر نفت هم در صحن علنی مجلس برای چندمینبار به نیروهای مازاد زیرمجموعه خود اشاره کرد و گفت: وزارت نفت با مشکل مازاد نیرو مواجه است و ۱۰۰هزار نیروی مازاد دارد که همه آنها به صورت بیرویه در هشت سال گذشته استخدام شدهاند و با تمام واگذاریهای صورتگرفته همچنان با مشکل نیروی مازاد مواجهیم. نیروهای مازادی که به گفته لاریجانی «۹۰درصد بودجه جاری کشور را جذب خود کرده و فضای تنفسی برای کارهای دیگر نمیگذارند».وزارت نیرو هم اعلام کرده است که ۲۵هزار و ۷۰۰ نیروی مازاد در وزارت نیرو وجود دارد و نیروهای مازاد آموزش و پرورش هم ۵۰هزار نفر عنوان شده است.
ساعت کار مفید کارمندان ایرانی و سایر کشورها
با وجود این مرکز پژوهشهای مجلس اعلام کرده است کار مفید کارمندان ایرانی (بهخصوص در بخش دولتی) ۲۲ دقیقه در روز است.
البته در بخش خصوصی ممکن است از کارمندان در روز یک ساعت بیشتر کار گرفته شود.
در ماده ۵۱ قانون کار میزان مجاز ساعت کار روزانه افراد در بنگاهها و واحدهای مشمول قانون کار کشور ۸ ساعت اعلام شده است که البته کارگر و کارفرما میتوانند با توافق ساعات کار برخی روزها را کمتر و برخی دیگر را بیشتر در نظر بگیرند؛ اما به صورت کلی نمیتواند از ۴۴ ساعت بیشتر باشد.
با یک حساب سرانگشتی مشخص میشود که هر کارمند ایرانی در خوشبینانهترین شرایط در هفته کمتر از ۶ ساعت کار میکند. در حال حاضر ساعت کار مفید هفتگی در ژاپن ۴۰ تا ۶۰ ساعت و در کرهجنوبی نیز ۵۴ تا ۷۲ ساعت برآورد میشود.
به این ترتیب که اگر ساعت کار مفید یک کارمند در طول سال در کشور ما حدود ۸۰۰ ساعت باشد، در ژاپن ۲۴۲۰ ساعت، کرهجنوبی ۱۹۰۰ ساعت، آلمان ۱۷۰۰ ساعت و افغانستان ۹۵۰ ساعت است. در میان کشورهای جهان سوم که آماری از آنها در زمینه ساعت کار مفید سالانه منتشر شده است؛ فقط کویت با ۶۰۰ ساعت و عربستان با ۷۲۰ ساعت کار مفید کمتری نسبت به کارمندان ایرانی دارند.