از سکه طلا تا سکه مجازی

پول چیست؟ شاید از جبیتان چند اسکناس دربیاورید تا جواب بدهید این پول است یا شاید با پوزخندی بگویید «پول چیزیست که من ندارم». ولی در اقتصاد پول یک ابزار است برای تسهیل مبادله کالا٬ پس انداز ارزش داراییها برای بلندمدت و داشتن یک واحد سنجش ارزش اقتصادی کالاها و خدمات. در واقع پول آن کالاییست که می توان همه کالاها را به آن سنجید و با آن مبادله کرد. برای همین است که اولین کالاهایی که بعنوان پول مورد استفاده بشر قرار گرفته اند طیف وسیعی را شامل بوده اند:‌از تکه های استخوان و سنگ گرفته تا فلزات. در نهایت در طول تاریخ به ضرابخانه می رسیم و دولتها یا همان پادشاهان عرضه پول در جامعه را از طریق ضرب سکه در دست می گیرند و بعدها پول کاغذی به پشتوانه طلا وارد بازار می شود. قرن بیستم قرنیست که شاهد حذف پشتوانه طلا برای واحدهای پولیست:‌ از دلار آمریکا و فرانک فرانسه گرفته تا ین و پولهای آسیایی کشورها از پشتوانه طلا فاصله می گیرند. این روزها شاهد هستیم که پولهای الکترونیکی هم وارد عرصه بازار شده اند. از میان این پولهای الکترونیکی مشهورترین بیت کوین است.

بیت کوین چیست؟ بیت کوین یک واحد پولی جدید است که در سال ۲۰۰۹ معرفی شده است. مبدع آن فردی ناشناس است که از اسم مستعار ساتوشی ناکاموتو استفاده می کند و خیلیها باور دارند که یک تبعه استرالیاست. این پول در خارج از نظام بانکی عرضه می شود و برای استفاده از آن به هیچ هزینه ای برای مبادله یا تعویض احتیاجی نیست. حتی خریدار لازم نیست که از اسم واقعی خود استفاده کند. قرار بود این واحد پولی اقتصادی فرای بانکها و بازارهای ارز تاسیس کند و در نتیجه برای خیلیها طلیعه دار عصر جدیدی در اقتصادی جهانی بود. در حال حاضر این ارز الکترونیکی یکی از گرانترین پولهای جهان است: در ساعت نوشتن این یادداشت هر ۱ بیت کوین قیمتی برابر ۲۳۰۰ دلار دارد. چطور ارزی که قرار بود وسیله تسهیل مبادلات باشد و نقش یک پول را بازی کند به ارزی ۲۳۰۰ دلاری تبدیل شده است؟‌
پاسخ به این سوال را باید در دو نکته جستجو کرد:‌ اول نظام جهانی بانکداری و دوم کاربردهای بیت کوین. در دو دهه آغازین قرن بیست و یکم افزایش فعالیتهای تروریستی و تبهکارانه از یکسو و تلاش دولتها برای جلوگیری از پولشویی و تامین مالی فعالیتهای مخرب از سوی دیگر باعث شده است تا تقاضا برای ثبت و اطلاع رسانی درباره نقل و انتقالات پولی افزایش پیدا کند. پیشرفتهای فن آوری اطلاعاتی هم به این معنا بوده است که بانکها بیش از پیش توانایی ثبت و رهگیری نقل و انتقالات پولی را دارند. مقررات بازل و FATF موفق شده اند نظامی جهانی را پی ریزی کنند که به دولتها اجازه می دهد از جابجایی پول مطلع بمانند و کسی نتواند بطور گمنام مبالغ هنگفتی را در سیستم بانکی جابجا کند. بیت کوین آن ارزیست که می توان از آن بطور گمنام استفاده کرد. برای همین تقاضا برای آن فقط تقاضا برای یک ارز نیست.

بر خلاف سایر ارزها بیت کوین واحد پول دلخواه تبهکارانی مانند هکرها و پولشویان شده است. پولی که صاحب آن معلوم نیست کیست برای همه کسانی که می خواهند بطور گمنام پول جابجا کنند جالب و جذاب می شود. از سوی دیگر هر وقت ثبات جهانی خدشه دار شده است و جهان منتظر رویدادهای ژئوپولیتیک بوده است٬ تقاضا برای بیت کوین افزایش پیدا می کند. تلاش دولت رئیس جمهور فعلی ایالات متحده آمریکا برای تضعیف دلار موجی از تقاضا برای خرید بیت کوین ایجاد کرده است که باعث شده است ارزش آن ظرف ۳ ماه ۲ برابر بشود. در بازار بیت کوین ما با نوسانات تشدید شده مواجهیم که تحولات جهانی آنها را بیشتر می کند. این ارزیست برای بی ثباتی و پنهانکاری. هکرهایی که بیش از ۳۰۰ هزار رایانه شخصی را هک کرده بودند٬ باج خود را به شکل بیت کوین طلب کردند. دنیای فن آوری به کمک کسانی آمده است که نمی خواهند از خود ردی به جای بگذارند.

به همین خاطر است که نمی توان به بیت کوین به چشم پول نگاه کرد. بعنوان مثال اگر در دیماه گذشته شما با صرف ۱۰۰ بیت کوین یک ساندویچی زده بودید٬ هزینه سرمایه شما ۱۰۰ هزار دلار بود ولی حالا اینه هزینه به ۲۳۰ هزار دلار رسیده است. آیا فعالیت با در نظر گرفتن چنین هزینه فرصتی می تواند سودآور باشد؟‌ پاسخ به این پرسش منفیست. بیت کوین دیگر بعنوان ابزار سرمایه گذاری قابل استفاده نیست و نباید افزایش ارزش آنرا در بازارهای جهانی یک موفقیت دانست بلکه هشداریست از روزهای پرتلاطم در پیشروی اقتصاد جهانی. اقتصادها از دوران ضرابخانه ها راهی دراز پیموده اند ولی هنوز می توانند به راحتی ناپایدار بشوند. جالب است که کاهش ریسک و افزایش نظارت بر نظام بانکی این ناپایداری را به فضای مجازی منتقل کرده است٬ فضایی که می توان شوکهای اقتصادی آنرا در دنیای واقعی احساس کرد.